Najwyższa Izba Kontroli sprawdziła, jak chronione są zabytki architektury drewnianej na terenie województwa małopolskiego i podkarpackiego. Okazuje się, że większość z nich zostaje poza kontrolą służb konserwatorskich. Co więcej - rejestry są prowadzone w formie papierowych ksiąg i brak w nich ważnych informacji o stanie obiektów. Jak twierdzi prezes NIK Krzysztof Kwiatkowski - konieczna jest nowelizacja przepisów.
NIK przeprowadził kontrolę w związku z ochroną zabytkowej architektury drewnianej na terenie województwa małopolskiego i podkarpackiego. Szczegółowym badaniom poddano realizację prac konserwatorskich i restauratorskich oraz sprawdzono stan 25 drewnianych zabytków. Oceniono też zewnętrzny stan 64 drewnianych zabytków.
Jeśli chodzi o małopolskie zabytki, kontrolerzy NIK sprawdzili m.in. Cerkiew św. Kosmy i Damiana w Bartnem, Dom Ludowy w Bukowinie Tatrzańskiej, Dworek Zacisze w Miechowie czy Cerkiew w Parafii Prawosławnej pw. św. Apostoła Łukasza w Kunkowej.
Architektura słabo chroniona
Kontrola wykazała, że w najlepszym stanie były zabytki, których zarządcy otrzymali dotację na renowację – jednak przyznano je co piątemu obiektowi wpisanemu do rejestrów zabytków w tych województwach.
– Większość tego typu zabytków pozostaje poza kontrolą służb konserwatorskich. Dzieje się tak m.in. ze względu na to, że rejestry i ewidencje tych zabytków cały czas są prowadzone w formie papierowych ksiąg. Brakuje w nich części (wręcz kompletu) danych o poszczególnych obiektach. Dzisiaj jest to sposób przestarzały i nie pozwalający na szybką analizę danych choćby po to, aby dowiedzieć się, ile jest zabytków, w jakim są stanie i jak je chronić. Konieczna jest wiec nowelizacja przepisów, aby można było w sposób elektroniczny tworzyć bazę danych i za pomocą ujednoliconego oprogramowania ją przeszukiwać – mówi prezes Najwyższej Izby Kontroli Krzysztof Kwiatkowski.
Architektura słabo chroniona
Kontrola wykazała, że drewniane zabytki są nadal słabo chronione. Chodzi przede wszystkim o brak zabezpieczeń przeciwpożarowych oraz brak przeglądów technicznych obiektów.
– Chociaż w wielu obiektach pracownicy NIK trafili na nowoczesne systemy kontroli przeciwpożarowej, często pojawiał się problem z dotarciem do hydrantów w najbliższej okolicy. W razie potrzeby utrudnia to akcję gaśniczą. Poza tym w wielu tych zabytkowych obiektach nie kontrolowano na bieżąco instalacji elektrycznej i brakowało gaśnic – ocenia prezes NIK.
Zakopane na „czarnej liście”
Jak czytamy w raporcie, kontrolowane gminy tylko w niewielkim stopniu działały na rzecz ochrony drewnianych zabytków. Tylko dwie z dziewięciu posiadały gminny program opieki nad zabytkami. Spośród prawie 300 gmin na terenie obu województw, które udzieliły dodatkowych informacji, okazało się, że tylko 1/3 posiadała taki program.
W Małopolsce jedną z gmin, w której do dnia zakończenia kontroli NIK nie uchwalono gminnego programu opieki nad zabytkami, jest Zakopane. Kontrolerzy mieli zastrzeżenia do miejskiego konserwatora zabytków, który miał nie zapewniać bieżącego i dość sprawnego nadzoru nad zabytkowymi budynkami.
– Zakopane musi bardziej troskliwie zadbać o swoje dziedzictwo. Na 1400 obiektów zabytkowych aż 1180 to budowle drewniane. Tymczasem brakuje tam bieżącego nadzoru, a przypadki niszczenia drewnianych obiektów w pożarach wskazują, że kulturowe dziedzictwo Zakopanego jest zagrożone. Ustalenia kontroli wskazują także, że niejednokrotnie wysokie ceny oraz potencjał inwestycyjny zakopiańskich nieruchomości skutkowały podpaleniami, zaniedbaniami, a nawet celowym niszczeniem obiektów. Połowa drewnianych obiektów, jakie spłonęły w 28 pożarach od 2014 roku była ujęta w gminnej ewidencji zabytków – ocenia Kwiatkowski.
Jakie wnioski?
W związku z kontrolą NIK zwrócił się do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotra Glińskiego m.in. o nowelizację przepisów związanych z prowadzeniem rejestru zabytków - wprowadzenie jednolitego w całej Polsce oprogramowania umożliwiającego gromadzenie, weryfikację oraz szybki dostęp do danych o zabytkach podlegających ochronie.
Przypomnijmy, że na terenie województw małopolskiego, śląskiego, świętokrzyskiego i podkarpackiego funkcjonuje Szlak Architektury Drewnianej. Jeśli chodzi o trasę na terenie Małopolski, znajdują się na niej cerkwie, kaplice czy dzwonnice. Osiem z 253 obiektów trafiło na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
