Za nami III Gala Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, podczas której wręczono decyzje dotyczące wpisu na krajową listę niematerialnego dziedzictwa. Trafiły na nią m.in. krakowska koronka klockowa, kolędowanie dziadów noworocznych na Żywiecczyźnie czy Barbórka górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku. Sam rejestr wzbogacił się o 15 pozycji.

W poniedziałek, z rąk Magdaleny Gawin, wiceminister kultury i generalny konserwator zabytków przekazał decyzje o wpisie na listę osobom i instytucjom kultywującym określone zjawiska i tradycje. Gala odbyła się w Starej Oranżerii w Łazienkach Królewskich w Warszawie.

– Organizowana co dwa lata gala to uhonorowanie i docenienie wysiłków społeczności i jednostek, które chronią swoje dziedzictwo kulturowe i zechciały się podzielić z nami wiedzą o tych zjawiskach. Dlatego też zdecydowały się na zaprezentowanie ich na krajowej liście dziedzictwa – powiedziała Magdalena Gawin.

Dodała, że w tym roku spodziewany jest pierwszy polski wpis na reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości. Chodzi o szopkarstwo krakowskie, które widnieje na krajowej liście.

Do tej pory na krajowej liście dziedzictwa niematerialnego znajdowały się 32 zjawiska, a wśród nowych nie zabrakło krakowskiego akcentu. Chodzi o krakowską koronkę klockową.

Orszaki, pieśni, tańce i rzemiosła

– Nie można mówić o kulturze bez uwzględnienia jej niematerialnego i duchowego wymiaru. Tradycji orszaków, pieśni, tańców czy rzemiosła… Wartość tych zjawisk jest nie do przecenienia, ponieważ buduje poczucie tożsamości w wymiarze lokalnym, skupia małą społeczność wokół kultywowania takiej tradycji także w wymiarze narodowym – stwierdziła Gawin.

Trudna technika

Cierpliwość, koncentracja i dużo czasu. Tego wymaga tworzenie niezwykłych, delikatnych, ażurowych wyrobów o zróżnicowanych wzorach. W końcu koronka klockowa to jedna z najtrudniejszych tego typu technik.

Jak podaje na swojej stronie Narodowy Instytut Dziedzictwa, obecnie umiejętność wykonywania wspomnianej koronki posiada tylko… 30 kobiet zamieszkujących Kraków i okolice. W naszym regionie sztuką tworzenia koronek zajmują się Koronczarki Ziemi Krakowskiej, uczestniczki Warsztatów Rękodzieła Artystycznego „Czar Nici”.

Z pokolenia na pokolenie

Kraków czy Zakopane wypracował własny styl oparty na charakterystycznych splotach, wzorach i dominujących materiałach. W krakowskiej koronce wieloparkowej wykorzystywane są lniane nici w barwach naturalnych, a najbardziej powszechne sploty to płócienko, siekanka, pajączki, wachlarzyki, listki czy warkoczyki.

Na czym polega technika tkania koronek klockowych? Rzemiosło polega na przeplataniu w grupach po cztery wielu nici nawiniętych na klocki, a podczas tkania wzór jest umieszczany na specjalnym wałku. Umiejętność ta jest przekazywana z pokolenia na pokolenie.

Z Włoch do Małopolski

Niezwykła koronka klockowa powstała we Włoszech w XVI–XVIII wieku. Do Krakowa przywędrowała za sprawą królowej Bony, ale odkąd zaczęto wprowadzać na rynek koronki wyrabiane maszynowo, sztuka ta zaczęła powoli zanikać.

Dopiero początkiem XX wieku wiele się zmieniło. Na nowo w Krakowie i Małopolsce zaczęła ją rozpowszechniać Zofia Dunajczan (1904–1985), która uczyła rzemiosła inne kobiety. Zastąpiła ją Olga Szerauc (ur. 1908), a następnie Jadwiga Węgorek (ur. 1952). To właśnie ona zapoczątkowała w 1999 roku autorskie Warsztaty Rękodzieła Artystycznego „Czar nici”. Opracowała również autorski styl koronek klockowych dwukolorowych szaro-białych. Małgorzata Grochola odtwarza i rekonstruuje stare wzory na podstawie dawnych schematów i serwetek, a Beata Ochab-Chrzan prowadzi zajęcia koronkarskie w jednej z krakowskich szkół podstawowych.

Doborowe towarzystwo

Oprócz krakowskiej koronki klockowej, na listę trafiły również m.in. kolędowanie dziadów noworocznych na Żywiecczyźnie, tradycje kulturowe Biskupizny, tradycje wytwarzania koronki koniakowskiej, umiejętność gry na dudach żywieckich oraz sposób ich wytwarzania czy Barbórka górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku.