Sztuka uchwycenia nastroju w portretach Wyspiańskiego

"Helenka z wazonem" autorstwa Stanisława Wyspiańskiego fot. Muzeum Narodowe w Krakowie

Malarstwo Stanisława Wyspiańskiego, znajdującego się w gronie najwybitniejszych polskich artystów, było związane z jego poetycką twórczością. Warto zwrócić uwagę na tworzone przez niego portrety, będące realistycznym psychologicznym studium.

Na kształt dzieł Stanisława Wyspiańskiego wpływ miały przede wszystkim najmłodsze lata artysty. Swoje pierwsze inspiracje czerpał w domu swojego ojca, który był rzeźbiarzem, jak i poprzez studiowanie dzieł Homera i Szekspira oraz historii i sztuki.

Kraków, folklor i historia

Nie można zapomnieć o wpływie, jaki wywarł na jego twórczość Jan Matejko. Dzięki mistrzowi zainteresował się polską historią, a inspiracje średniowieczem ukazały polichromie w kościele Mariackim. Warto również dodać, iż na malarstwo artysty wpłynęła tez jego fascynacja folklorem, sztuką krakowskiej i podhalańskiej wsi.

Na początku swojej artystycznej drogi zajmował się kopiami ilustracji i obrazów, szkicami zabytków architektonicznych oraz roślin. W późniejszych latach Wyspiański zajął się głównie malarstwem monumentalnym i dekoracyjnym. Razem z Józefem Mehofferem stworzył projekt witraża dla Bazyliki Mariackiej, który spotkał się z aprobatą.

Zrealizował również polichromie i witraże dla kościoła Franciszkanów. Jednak kartony witraży stworzone do okien  katedry krakowskiej nie cieszyły się już takim samym zrozumieniem.

Pastele mistrza

Najliczniejszą grupą dzieł Wyspiańskiego zebranych do czasów współczesnych jest zbiór rysunków ołówkiem, tuszem, węglem, m.in. szkice z czasów szkolnych i pierwszych zagranicznych podróży, projekty  scenograficzne i  typograficzne. Kolekcja malarstwa portretowego i pejzażowego, wykonana pastelami uchodzi za wybitną, w technice tej Wyspiański osiągnął absolutne mistrzostwo.

Portrety i „chwile pogrążania się w sobie”

Dlatego też warto przede wszystkim przyjrzeć się portretom tworzonym przez artystę właśnie tą techniką. To realistyczne, psychologiczne studium ukazujące kobiety, mężczyzn i dzieci. Już w 1899 roku Stanisław Lack pisał:

„Wyspiański maluje, szczególnie w studiach swoich, chwile ciszy i osamotnienia, chwile pogrążania się w sobie”.

Na obrazach przedstawiał różne wersje macierzyństwa czy portrety dziewczynek na tle kwiatów. Ulubionymi modelami były dzieci, ich wizerunki rysował już podczas artystycznej podróży po Europie w roku 1890, potem w paryskich pracowniach, a z chwilą narodzin jego córeczki Helenki, to ona, a potem synowie - Staś i Mietek stali się głównymi bohaterami zarówno pastelowych, rysunkowych, jak i graficznych konterfektów.

Jak Wyspiański opowiadał o życiu

Jeśli chodzi o wizerunek dorosłych, twórca oddawał osobowość danej postaci, a sam realizm obserwacji był równie istotny co uchwycenie nastroju w danej chwili. Jego przyjaciel, Lucjan Rydel, w 1894 roku wspominał:

„Wyspiański który jeszcze kilka dni zabawić ma w Krakowie, korzystając z tego czasu robi pastelowe portrety wszystkich nas. Dziś robił mój o którym mama powiada, że nie widziała nigdy nawet fotografii tak ogromnie podobnej”.

Tworzeniem własnych portretów, artysta zajął się już w czasach studenckich. Przykładem takich dzieł są przechowywane w Muzeum Narodowym w Krakowie, pochodzące z zapisu Zygmunta Ehrenpreisa, rysunki ołówkiem z roku 1890, przedstawiające 21-letniego wówczas artystę. W swych kolejnych autoportretach paryskich wykorzystywał technikę olejną, w Krakowie malował już tylko kredkami pastelowymi lub rysował ołówkiem. Na wszystkich wnikliwie rejestrował zmiany zarówno w fizycznym wyglądzie, jak również „opowiadał” o swym życiu wewnętrznym.