Niezwykły obraz „Madonna z poziomką” znajdujący się w kolekcji Muzeum Miejskiego w Żywcu, od 8 sierpnia można oglądać w Europeum – Ośrodku Kultury Europejskiej, oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie. Bezcenne gotyckie dzieło jest pokazywane w ramach akcji „Cudowna Moc Sztuki”, organizowanej wspólnie ze stowarzyszeniem Instytut Dziedzictwa.
Po raz kolejny krakowska publiczność może doświadczyć „Cudownej Mocy Sztuki”. Tym razem prosto z Żywiecczyzny, ponieważ do Europeum – Ośrodka Kultury Europejskiej, przybyła „Madonna z poziomką”, najcenniejszy depozyt Muzeum Miejskiego w Żywcu. Jeszcze w latach 80. XX wieku uważano, że to obraz barokowy, ale pierwsza konserwacja ujawniła, że to pochodzące z XV wieku dzieło gotyckie.
– Po raz kolejny prezentujemy dzieło z terenu Małopolski, nieznane i niedoceniane przez szeroką publiczność. Łączy ze sobą dwa elementy – wymiar sakralny i botanikę, czyli zioła i kwiaty – mówi Lilianna Sonik, prezes stowarzyszenia Instytut Dziedzictwa. – Widniejąca na obrazie Madonna mnie zachwyciła. Co więcej, patrząc na jej twarz, mogłabym nawet powiedzieć, że jest moją „koleżanką”. To kobieta bystra, o łagodnych rysach, utrzymanych w kanonie urody nieprzemijalnej. W tym obrazie jest również wdzięk, gracja i mnóstwo dobrej energii.
Perła żywieckich malowideł sakralnych
Na obrazie tablicowym widnieje subtelna, jasnowłosa Maria, która jedną ręką przytula Dzieciątko, a w drugiej trzyma kwiat i owoc poziomki, będące symbolami macierzyństwa i dziewictwa. Dzieło jest określane mianem „perły” wśród żywieckich malowideł sakralnych. Początkowo Madonna była nazywana „Matką Boską Pocieszną”, później „Madonną z różami”, a dopiero później „Madonną z poziomką”.
– Nasza żywiecka Madonna ukochała sobie dwa miejsca – to oczywiście Żywiec, ale i Kraków. To w 1625 roku właśnie z Krakowa do Żywca była transportowana po raz pierwszy przez kanonika katedry wawelskiej, Andrzeja Kozatiusa. Pamiętajmy, że dużo wcześniej, około 1470 roku, dzieło powstało w pracowni krakowskiej – mówi Dorota Firlej, historyk sztuki Muzeum Miejskiego w Żywcu. – Kilka pokoleń Żywczaków przychodziło do Madonny, ponieważ przynosiła pocieszenie wielu mieszkańcom.
Niezwykła historia pięknej Madonny
Pierwsze badania w trakcie prac konserwatorskich w 1980 roku wykazały istnienie siedmiu malarskich warstw. Wówczas konserwacją zajmowali się Anna Harmanowicz-Hajto i prof. ASP Marian Paciorek.
Doszli do wniosku, że dzieło jest znacznie starsze, niż do tej pory uważano. Wówczas Maria w lewej dłoni trzymała pęk róż, a Chrystus świat. Następne badania odsłoniły kolejne tajemnice. Na wykonanym zdjęciu rentgenowskim pokazały się oryginalne warstwy malarskie, dzięki czemu można było zobaczyć arcydzieło późnośredniowiecznego malarstwa – Madonnę z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołów, tzw. Maesta. Zdecydowano o odsłonięciu tej najcenniejszej, późnośredniowiecznej.
W lewej dłoni Maria trzyma kwiat poziomki, a na dłoni Jezusa przysiadł zielony ptak. Na obrazie widnieje również fundator i patron – św. Andrzej oraz napis „Żywiec 1625”. Fundatorem dzieła był ksiądz Andrzej Kozatius, kanonik katedralny krakowskiej katedry. Zakupił w Krakowie obraz i polecił się na nim namalować. Nie zdawał sobie jednak sprawy, że obraz ten ma średniowieczną historię.
Jak podaje Andrzej Komoniecki w „Dziejopisie Żywieckim”, największa przemalówka obrazu nastąpiła w 1710 roku i wykonał ją „stary malarz z Cieszyna Piotr Brygierski”. W XVIII wieku Madonna otrzymywała również wota złote i srebrne.
– Obraz jest dla Żywca ważny, ze względu na niesamowitą urodę Madonny, jej elegancję i delikatność. Istotna jest tu również symbolika – gałązka poziomki z białym kwiatuszkiem, listeczki nawiązujące do niewinności i czystości, zielone listki odwołujące się do Trójcy Świętej i poziomka, symbolizująca przelaną przez Chrystusa krew czy chociażby ogród rajski – dodaje Firlej.
Po konserwacji „Madonna” powróciła do Żywca i była eksponowana w latach 90. XX wieku w Starym Zamku na wystawie „Sztuka sakralna Żywiecczyzny”. W 2005 roku z powodu złego stanu została przeniesiona do muzealnych magazynów. W listopadzie 2011 roku dzieło było prezentowane w żywieckim muzeum, a następnie w grudniu przewiezione do Krakowa w celu konserwacji, z której powróciło w kwietniu 2014.
Obraz można zobaczyć w Europeum – oddziale MNK do 10 września 2017 roku.