Spękane płyty, częściowo zatarte napisy epitafijne – miasto chce ocalić od zapomnienia wojenne i zabytkowe groby. W komunikacie magistrat zaznacza, że prace konserwatorskie na krakowskich nekropoliach są systematycznie realizowane.

Od 2019 roku Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie pozyskuje środki na prace konserwatorskie przy grobach i cmentarzach wojennych, w konkursach ogłaszanych przez Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, w ramach programu „Groby i cmentarze wojenne w kraju”. Część potrzebnych funduszy pochodzi także z dofinansowań udzielanych przez Małopolski Urząd Wojewódzki oraz ze środków budżetu miasta.

Ostatnim największym tego typu przedsięwzięciem była podzielona na dwa etapy modernizacja cmentarza wojennego na Wzgórzach Krzesławickich. Znajduje się on na obszarze Fortu 49 „Krzesławice”, wpisanym do rejestru zabytków w 1995 roku.

To pomnik – mauzoleum ofiar, miejsce spoczynku 440 Polaków zamordowanych przez hitlerowców w latach 1939–1941. Pierwszy etap modernizacji nekropolii, zrealizowany w 2020 r., kosztował ponad 614 tys. zł (w tym dotacja MKiDN – 180 tys. zł, dotacja wojewody małopolskiego – 100 tys. zł). Przeprowadzono roboty nawierzchniowe, renowację pomnika, schodów terenowych, nagrobka z krzyżem i muru oporowego, wykonano słupki z łańcuchami oraz nowe ogrodzenie. Drugi etap zadania, zrealizowany w 2021 r., objął m.in. kontynuację prac budowlano-konserwatorskich związanych z ogrodzeniem cmentarza (o długości ok. 170 m) oraz zagospodarowanie zieleni. Wartość prac konserwatorsko-budowlanych wraz z nadzorem autorskim wyniosła ponad 332 tys. zł (w tym dofinansowanie MKDNiS – ponad 164 tys. zł, dofinansowanie Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego – ponad 120 tys. zł, środki własne miasta – 47,5 tys. zł).

Kolejne renowacje

W 2021 roku ZCK zlecił opracowanie dokumentacji projektowej dla dwóch zadań – chodzi o kryptę pomnika – Mauzoleum Poległych w czasie I wojny światowej na cmentarzu Rakowickim oraz o remont kwatery wojennej z I wojny światowej na cmentarzu Podgórskim (tzw. Nowym). Celem jest pozyskanie środków z MKDNiS na realizację tych przedsięwzięć w latach 2022–2023.

W 2020 roku ZCK zlecił roboty budowlano-montażowe, które objęły 58 nagrobków żołnierzy Wojska Polskiego z lat 1939–1945. Lastrykowe nagrobki wymieniono na nowe, wykonane z granitu strzegomskiego, z wykutymi napisami upamiętniającymi pochowanych żołnierzy, elementy metalowe (orzełki, krzyżyki) poddano renowacji. Prace kosztowały ponad 221 tys. zł (w tym dotacja MKiDN – ponad 174 tys. zł, dotacja wojewody małopolskiego – ponad 47 tys. zł).

W ubiegłym roku miasto zawarło umowę partnerską z Małopolskim Urzędem Wojewódzkim, na realizację zadania polegającego na restauracji zabytkowych mogił zbiorowych Legionistów (walczących w I wojnie światowej) oraz Mauzoleum Legionowego na cmentarzu Rakowickim (z udziałem środków UE). W tym roku ZCK wyłonił wykonawcę, który podejmie się budowy kanalizacji opadowej, modernizacji nawierzchni alejek wzdłuż wykonanej kanalizacji, a także nawierzchni alejek wzdłuż Kwater Legionowych. Ta część nekropolii objęta jest ochroną konserwatorską.

W 2019 roku ZCK przeprowadził renowację 12 mogił wojennych z czasu I wojny światowej oraz lat 1919–1920 na cmentarzu Rakowickim – całkowity koszt zadania wyniósł ponad 108 tys. zł (w tym dotacja MKiDN – 73 tys. zł, dotacja wojewody małopolskiego – 15 tys. zł, środki własne miasta – ponad 20 tys. zł).

Wspólne działania

Ze względu na walory historyczne lub artystyczne niektóre pomniki nagrobne – grobowce, nagrobki, metalowe krzyże – mają status zabytkowych. Wiele tego typu obiektów znajduje się na dwóch najstarszych krakowskich nekropoliach: cmentarzach Rakowickim i Podgórskim. W latach 2019–2021 odrestaurowanych zostało kilkadziesiąt cmentarnych zabytków.

Prace konserwatorskie finansowane są ze środków Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa, pozyskiwanych przez Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie w trybie konkursowym oraz ze środków własnych miasta. Wykonuje się je także na zlecenie i z funduszy prywatnych dysponentów grobów oraz instytucji, organizacji, fundacji, które sprawują opiekę nad poszczególnymi grobami (m.in. Instytut Pamięci Narodowej finansuje remonty grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski).

W 2019 roku na zlecenie ZCK przeprowadzono prace konserwatorskie przy 12 zabytkowych pomnikach nagrobnych na cmentarzu Rakowickim (na łączną kwotę ponad 303 tys. zł). Renowacji poddano również dwa zabytkowe pomniki nagrobne na cmentarzu Podgórskim (za ponad 27 tys. zł). Wykonano też prace remontowo-konserwatorskie przy murze cmentarza Rakowickiego od strony południowej.

W 2020 roku kontynuowano prace konserwatorskie na obydwu nekropoliach. Na cmentarzu Rakowickim odnowiono 26 zabytkowych pomników nagrobnych (na łączną kwotę ponad 488 tys. zł), a na cmentarzu Podgórskim odrestaurowano cztery takie pomniki (za 78 tys. zł). Swój dalszy ciąg miały też prace przy murze cmentarza Rakowickiego od strony południowej. Ponadto ZCK zlecił opracowanie dokumentacji projektowej na okoliczność rewaloryzacji Starego Cmentarza Podgórskiego (al. Powstańców Śląskich).

W tym roku na cmentarzu Rakowickim renowacji poddano kolejnych 18 pomników nagrobnych (na łączną kwotę ponad 437 tys. zł), a na cmentarzu Podgórskim – pięć takich pomników (na łączną kwotę ponad 129 tys. zł). ZCK zlecił też opracowanie kompleksowej dokumentacji projektowej, dotyczącej restauracji muru wschodniego cmentarza Rakowickiego.

Intensywne prace konserwatorskie prowadzone są przy zabytkowym murze południowym cmentarza Rakowickiego. Ich zakończenie planowane jest na koniec 2021 r. Remont tej części muru rozpoczął się w 2009 r. Do 2018 r. wykonano remont na odcinku o łącznej długości 350,5 metrów bieżących (za kwotę ponad 2 mln zł). W latach 2019–2021 udało się wyremontować odcinek o długości 352 metrów bieżących (za kwotę 3,7 mln zł).

ZCK opracował również kompleksową dokumentację dla modernizacji alejek i ciągów pieszych wraz z pozwoleniem na budowę dla cmentarza Rakowickiego oraz Nowego Cmentarza Podgórskiego w tym dla części zabytkowych tych nekropolii. Na tej podstawie zlecono modernizację trzech alejek na cmentarzu Podgórskim, alejek przy Kwaterze Poległych w czasie I wojny światowej (tzw. Kwaterze Legionowej) i części alejki od strony ul. Prandoty na cmentarzu Rakowickim.