Na początku lipca, z inicjatywy prezydenta Krakowa, przedstawiciele 15 polskich miast podpisali wspólny apel do władz państwowych, o podjęcie prac legislacyjnych, które przyczynią się do powstania skutecznych, kompleksowych narzędzi do walki ze smogiem. Bez nich, w opinii samorządowców, skuteczność ich działań będzie niewielka – pisze Witold Śmiałek, doradca prezydenta ds. jakości powietrza.
Dlaczego się nie udaje?
Niska jakość powietrza, to problem o charakterze obszarowym, który dotyczy całej Polski, ze szczególnym uwzględnieniem jej południowej części. Jednocześnie obserwujemy przybierające na sile żądania szybkiej naprawy tego stanu rzeczy. O ile pierwotnie, prawa do ,,zdrowego oddechu” domagała się niewielka grupa aktywistów rozsiana po całej Polsce, w chwili obecnej mamy już do czynienia ze znaczącymi, stale rosnącymi w siłę i liczebność lokalnymi społecznościami. Jest więc oczywistym, że to samorządy lokalne stanowią i stanowić będą ,,pierwszą instancję” w zakresie realizacji działań naprawczych w tym obszarze.
Niestety, o ile włodarze gmin mogą korzystać z wytycznych i diagnoz zapisanych w programach ochrony powietrza dla poszczególnych województw, o tyle jakość i kompletność narzędzi prawnych pozwalających na skuteczne realizowanie kompleksowych działań pozostawia wiele do życzenia.
Pojęcie kompleksowości działań jest dla samorządów lokalnych zagadnieniem o kluczowym znaczeniu, ponieważ stan jakości powietrza, szczególnie na terenie dużych miast, jest wypadkową wielu rodzajów emisji. Poza niską emisją, groźną szczególnie w sezonie grzewczym możemy wymienić również ,,innych negatywnych bohaterów” mających wpływ na stan powietrza, wśród których wymienić należy emisje komunikacyjne, ze źródeł przemysłowych, napływowe (spoza obszaru miast) i last but not least emisję wtórną.
Dlatego, jeśli działania samorządów lokalnych mają być skuteczne, a Polska chce przestać być „czerwoną latarnią” Unii Europejskiej w tym zakresie – używając języka militarnego – musimy prowadzić jednoczesne działania na wszystkich frontach.
Minima jakościowe – potrzebne od zaraz
Analizując doświadczenia innych państw, a także uwzględniając specyfikę naszego kraju, bez wprowadzenia na terenie całej Polski minimalnych norm jakościowych dla indywidualnych palenisk na paliwa stałe (z okresami przejściowymi wymaganymi do stopniowej likwidacji starych, niemieszczących się w żadnych, nawet najbardziej liberalnych normach emisyjnych) pieców), jak i dla samych paliw stałych, nie ma co liczyć na sukces.
Im szybciej tym lepiej. To zadanie o fundamentalnym znaczeniu dla stopniowej poprawy stanu powietrza, którym wszyscy oddychamy. Ostatnie tygodnie przyniosły informację ze sfer rządowych o podjęciu prac w tym obszarze. Oby zakończonych sukcesem.
Specustawa dla sieci ciepłowniczych?
Miasta posiadające sieci ciepłownicze zyskały w obecnej perspektywie finansowej UE duże możliwości ich modernizacji lub rozbudowy przy współfinansowaniu ze środków dotacyjnych.
Ponadto ciepło systemowe stanowi atrakcyjną alternatywę cenową dla palenisk węglowych. Niestety, obecny stan rzeczy trwać w nieskończoność nie będzie, a regulowanie stanów prawnych dla istniejących sieci, pozyskiwanie pozwoleń na budowę nowych linii przesyłowych czy też prowadzenie działań o charakterze odtworzeniowym to, w obecnym stanie przepisów prawa, prawdziwe wyzwania, których realizacja trwa absurdalnie długo, stawiając, w wielu przypadkach, pod znakiem zapytania sensowność inwestycji.
Dlatego też, zasadnym wydaje się powrót do zarzuconej kilka lat temu dyskusji o konieczności podjęcia na nowo prac nad tzw. ustawą korytarzową, która powinna dać narzędzia do szybkiej rozbudowy sieci ciepłowniczych.
Ograniczać emisję komunikacyjną
Problemem dużych miast jest również emisja zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł komunikacyjnych, dlatego wyposażenie organów władz gminnych w możliwość tworzenia stref ograniczonej emisji komunikacyjnej oraz znakowania pojazdów wg norm emisji spalin wydaje się być jak najbardziej zasadna. Poprzedni Sejm podjął, zakończoną fiaskiem, próbę wprowadzenia takich przepisów. Pora powrócić do tej debaty.
Korzystajmy ze sprawdzonych wzorców. Władze Paryża, dotkniętego problemem zanieczyszczeń komunikacyjnych, wprowadzają w trakcie występowania epizodów znaczących przekroczeń dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń powietrza, rozwiązania ograniczające liczbę poruszających się po ulicach samochodów takie jak naprzemienny ruch pojazdów z rejestracjami parzystymi i nieparzystymi czy też zakaz ruchu samochodów przewożących mniej niż 3 osoby.
Włodarze dużych miast polskich takimi możliwościami nie dysponują, choć powinni, choćby ze względu na zapisy programów ochrony powietrza, które wręcz nakazują wprowadzanie tego typu działań ochronnych.
Utrzymanie czystości miastach
Wprawdzie wydaje się to niemożliwe ale samorządy lokalne chcące ograniczać poziom emisji wtórnej, nie mają obecnie prawa nakazać stosowania określonych metod czyszczenia (szczególnie na mokro) ciągów komunikacyjnych, które stanowią własność prywatną. Te które dotychczas próbowały to robić, przegrywały rozprawy w sądach administracyjnych.
W znaczącej części przypadków fikcją jest również nakaz stałego posiadania i skutecznego stosowania na budowach urządzeń czyszczących, zapobiegających zanieczyszczeniu jezdni błotem przez samochody obsługujące budowy. Negatywne skutki, w postaci tumanów pyłu unoszących się nad jezdniami, które wdychamy do płuc, możemy oglądać praktycznie codziennie na własne oczy.
Dlatego też, zasadnym wydaje się być wzmocnienie przepisów nakazujących, na poziomie pozwoleń na budowę, stosowanie urządzeń czyszczących, a także wyposażenie odpowiednich organów gminnych w możliwość skutecznej egzekucji powyższych przepisów wraz z sankcjami wobec osób odpowiedzialnych za ich niestosowanie.
Ufaj, ale sprawdzaj
Skuteczne stosowanie nowych przepisów wymaga również zmian kompetencyjnych dotyczących obszarów działania odpowiednich służb, w szczególności Straży Miejskich. Strażnicy miejscy powinni posiadać możliwości kontrolne i egzekucyjne dotyczące przestrzegania ograniczeń, zakazów lub nakazów w obrębie stref ograniczonej emisji komunikacyjnej, szczególnie w zakresie kontroli jakości spalin emitowanych przez pojazdy poruszające się w strefach. Ponadto, należy umożliwić odpowiednim służbom miejskim zatrzymywanie i kontrolę pojazdów opuszczających place budów (będących w ruchu) pod kątem ograniczenia stopnia zanieczyszczenia dróg.
Jednocześnie, wprowadzeniu minimów jakościowych dla palenisk i paliw stałych, powinny towarzyszyć zmiany odpowiednich aktów prawnych, które umożliwią wyposażenie służb kominiarskich w uprawnienia kontrolne w zakresie weryfikacji stanu jakości indywidualnych instalacji spalania.
Taki ruch pozwoli na systemowe dogęszczenie siatki kontroli i stanie się skutecznym wsparciem dla działań straży miejskich w zakresie kontroli palenisk indywidualnych.
Chrońmy obszary przewietrzania miast
Przedstawiciele lokalnych społeczności, szczególnie w dużych miastach, często podnoszą argumenty na rzecz ochrony stref obszarów wymiany powietrza. W obecnej sytuacji prawnej, w wyścigu lokalnych planów zagospodarowania przestrzennego i decyzji WZ, praktycznie zawsze wygrywają te drugie.
Jednym z rozwiązań, które mogłyby zmienić ten stan rzeczy i znacząco ograniczyć niekontrolowaną zabudowę , wydaje się być wprowadzenie w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wymogu zgodności decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu z ustaleniami Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
Powyższy katalog jest oczywiście katalogiem otwartym, który może być uzupełniany o nowe elementy. Musimy jednak pamiętać o fakcie, skierowania przez Komisję Europejską w 2015 r. do Trybunału Sprawiedliwości UE, skargi przeciwko Polsce za długotrwałe łamanie norm jakości powietrza zapisanych w dyrektywach Unii Europejskiej. Jednocześnie, rokrocznie obywatele naszego kraju ponoszą konsekwencje zdrowotne związane z niską jakością powietrza, którym oddychamy wszyscy bez wyjątku.
Dlatego musimy działać szybko.
