Wybitny polski malarz, dramaturg, poeta, grafik, architekt i projektant mebli. Stanisław Wyspiański, obdarzony licznymi talentami, uznany za czwartego wieszcza narodowego, pochowany został na Skałce. To głównie z Krakowem powiązany jest jego życiorys i działalność artystyczna. W związku z niedawną rocznicą urodzin tego wyjątkowego twórcy, zapraszamy na spacer jego śladami.
Przystanek 1. Dorastanie i ulice Starego Miasta
Stanisław Wyspiański urodził się przy ulicy Krupniczej 26, 15 stycznia 1869 roku. W domu przy ulicy Kanoniczej 25, gdzie przeprowadziła się rodzina Wyspiańskich, zmarła matka artysty i jego brat. Jako syn krakowskiego rzeźbiarza cierpiącego na alkoholizm, wcześnie osierocony, został oddany pod opiekę ciotki. Od 1880 roku wychowywał się w domu rodziny Stankiewiczów przy ul. Kopernika 1, gdzie dziś znajduje się Dom Turysty PTTK i Hotel Wyspiański. Później zaś ciągle przeprowadzał się wraz z wujostwem, najpierw na ulicę Zacisze 2, później Westerplatte 1 a następnie ul. Poselską 10, gdzie zamieszkał na drugim piętrze kamienicy.
Dorastał więc „u stóp Wawelu” - silny związek z zaklętą w jego murach historią Polski widać we wszystkich dziełach poety. Kształcił się w mającym długoletnią tradycję Gimnazjum św. Anny, które otwarte zostało w 1588 roku i swoją siedzibę miało w budynku naprzeciwko kościoła św. Anny. Dzisiaj kontynuacją szkoły jest I Liceum Ogólnokształcące mieszczące się przy Placu Na Groblach 9. Ponoć przez 8 lat nauki młody Stanisław niczym się nie wyróżniał, rozpoczął jednak swoje pierwsze próby malarskie i literackie, przyjaźnił się również m.in. z Józefem Mehofferem i Lucjanem Rydlem.
Przystanek 2. Rozwój talentu. Śladami wielkiego mistrza
Artysta rozpoczął studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie – taką nazwę nosiła bowiem w latach 1873 – 1900 Akademia Sztuk Pięknych, której pierwszym dyrektorem został Jan Matejko. Nie bez powodu dzisiaj jest patronem szkoły, a plac przy którym się znajduje został przemianowany na plac Matejki. Swojemu wybitnemu uczniowi powierzył Matejko współudział w wykonaniu polichromii w kościele Mariackim. Wyspiański zaprojektował również jeden z witraży, znajdujący się od strony kościoła św. Barbary. Ponoć w tamtym okresie często bywał w pracowni swojego mistrza przy ulicy Floriańskiej 41, gdzie dziś mieści się muzeum Matejki.
Przystanek 3. W poszukiwaniu dzieł sztuki
Swoje studia Wyspiański uzupełnił w czasie wyjazdów do Paryża, gdzie zaprzyjaźnił się m.in. ze znanym artystą Paulem Gauguinem. Podczas jego podróży po Europie na kilka lat opuścił Kraków. Do swojego rodzinnego miasta artysta wrócił już na stałe w sierpniu 1894 roku. W 1893 roku przy placu św. Ducha 1 otwarto nowoczesny teatr, któremu w setną rocznicę urodzin Słowackiego (1909) nadano imię wieszcza. Twórczość Wyspiańskiego była bezpośrednio powiązana z teatrem – tutaj bowiem miały miejsce premiery jego sztuk. Pierwszym jego dziełem wystawionym na scenie w 1898 była „Warszawianka”, jednak największy rozgłos przyniosło mu wystawione w 1901 roku „Wesele”.
Oprócz kilkunastu dramatów Wyspiański stworzył wspaniałe witraże i polichromie. W latach 90. XIX wieku zaprojektował i częściowo wykonał polichromię kościoła franciszkanów w Krakowie z charakterystycznymi motywami roślinnymi. Do historii przeszedł jego witraż przedstawiający Boga Ojca „Stań się”, który do dzisiaj możemy podziwiać przy wejściu do kościoła.
Przystanek 4. Przeprowadzki i założenie rodziny
W 1900 roku, w wieku 30 lat, ożenił się z Teofilą Pytko, służącą ciotki, „prostą, wiejską kobietą bez wykształcenia”, z którą miał już troje dzieci. Dzięki nagrodzie przyznanej mu przez Akademię Umiejętności, wynajął obszerne siedmiopokojowe mieszkanie w kamienicy przy ul. Krowoderskiej 79, która stoi tam do dziś. To tutaj rodziły mu się dzieci, tutaj też miał swą pracownię i tworzył dzieła.
Wszyscy pamiętamy „Wesele”, najbardziej znany i ceniony dramat Wyspiańskiego. Wydane w 1901 roku dzieło powstało na kanwie wydarzeń z 1900 roku, z wesela jego przyjaciela Lucjana Rydla w Bronowicach, będących współcześnie jedną z dzielnic Krakowa. W tzw. Rydlówce, w której odbywała się zabawa, znajduje się dzisiaj Muzeum Regionalne Młodej Polski. Latem 1906 roku artysta przeprowadził się wraz z rodziną do chaty we wsi Węgrzce, gdzie spędził ostatnie lata swojego życia. Dziś na miejscu starego domu stoi już inny, jednak o dawnym mieszkańcu przypomina tablica pamiątkowa.
Przystanek 5. Dzisiejsze ślady
28 listopada 1907 roku, Wyspiański zmarł w wieku zaledwie 38 lat na gruźlicę oraz nieuleczalną wówczas chorobę weneryczną w szpitalu przy ul. Siemiradzkiego 1, gdzie dziś znajduje się szpital ginekologiczno-położniczy. Sparaliżowany, pokryty niegojącymi się ranami, tworzył do ostatnich dni – dyktował fragmenty dramatu „Zygmunt August” swojej ukochanej ciotce. Jego pogrzeb stał się manifestacją narodową. Tłumy odprowadzały trumnę artysty do Krypty Zasłużonych na Skałce.
Obecnie na rogu Placu Wszystkich Świętych i ulicy Grodzkiej znajduje się otwarty w 2007 roku Pawilon Wyspiańskiego, w którym podziwiać możemy trzy witraże wykonane według oryginalnych, niezrealizowanych projektów artysty. Niegdyś w kamienicy Szołayskich przy Placu Szczepańskim 9 znajdowało się Muzeum Stanisława Wyspiańskiego, będące oddziałem Muzeum Narodowego, jednak od 2012 roku budynek jest wykorzystywany do prezentacji wystaw zmiennych.
Co stało się ze zbiorami dorobku artysty? – W związku z czasową nieobecnością ekspozycji poświęconej Stanisławowi Wyspiańskiemu, wynikającą z potrzeb konserwatorskich (chodzi o unikatowe prace wykonane w dużej mierze na podłożu papierowym) bieżącymi remontami oraz zmianą funkcji oddziału – obszerny wybór dzieł artysty jest obecnie prezentowany na wystawie "Zawsze Młoda. Polska sztuka około 1900" w kamienicy Szołayskich oraz w Gmachu Głównym Muzeum, w Sali "A to Polska właśnie". Pozostałe obiekty są przechowywane w magazynach dwóch wymienionych oddziałów Muzeum Narodowego – opowiada dr Kamila Podniesińska, historyk sztuki i asystent w MNK, opiekująca się kolekcją dzieł Stanisława Wyspiańskiego w MNK.
