Kraków był kiedyś stolicą szkła [Rozmowa]

Wytwory szklane w Centrum Szkła i Ceramiki Lipowa 3 fot. Dominika Jaruga

Od kiedy w Centrum Szkła i Ceramiki Lipowa 3 ruszyły pokazy ręcznego formowania szkła, miejsce to stało się istotnym punktem na kulturalnej mapie Krakowa, które dzisiaj każdy chce odwiedzić. O historii tej instytucji oraz idei, która jej przyświeca opowiada Aleksandra Skorek, kierownik Centrum Szkła i Ceramiki Lipowa 3.

Barbara Cyrek, LoveKraków.pl: Kiedy i z czyjej inicjatywy powstało Centrum?

Aleksandra Skorek: Pomysł utworzenia Centrum Szkła i Ceramiki zrodził się w 2010 roku. Pierwszy etap, którego zwieńczeniem było otwarcie Galerii Lipowa 3, zakończył się w sierpniu 2012 roku. Inicjatorem był Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych – Oddział Szkła i Materiałów Budowlanych w Krakowie, którego częścią Centrum Szkła i Ceramiki pozostaje do dziś.

Co z założenia miało się w tym miejscu odbywać i na ile aktualna działalność Centrum to realizuje?

Z założenia w skład Centrum miały wchodzić galeria szkła i ceramiki, prezentująca prace współczesnych artystów, stała ekspozycja szkła zabytkowego i nowoczesnego oraz pokaz ręcznego formowania szkła. Ponadto Centrum prowadzić miało prace badawcze nad materiałami do konserwacji zabytków oraz ich produkcję, a także zajęcia dydaktyczne dla uczniów i studentów. Wszystkie te założenia zostały zrealizowane i są obecnie prowadzone przy ul. Lipowej 3.

Czy Kraków ma własną tradycję dotyczącą wyrobów szklanych i ceramicznych? Jak się Państwo w nią wpisujecie?

Podstawą do utworzenia Centrum Szkła i Ceramiki była bogata historia związana ze szklarstwem na krakowskim Zabłociu. W 1931 roku przy ul. Lipowej 3 została założona Krakowska Huta Szkła, inż. L. Bąkowski, D. Chazan i Ska, produkująca głównie butelki na wódkę (na zamówienie Państwowego Monopolu Spirytusowego), ale również butelki na wino, wody mineralne oraz szkło apteczne. W hucie pracowało około 500 osób, co w 1938 roku plasowało ją na 6. miejscu wśród największych przedsiębiorstw w Krakowie pod względem liczby zatrudnionych. W czasie wojny huta została skonfiskowana przez Niemców, po wojnie podjęła działalność jako przedsiębiorstwo państwowe.

W późniejszym czasie w budynkach przy Lipowej 3 rozpoczął działalność ośrodek naukowo-badawczy zajmujący się szkłem, połączony z hutą na początku lat 70. Jako filia warszawskiego Instytutu Szkła (później: Instytutu Szkła i Ceramiki), ośrodek słynął w całej Polsce nie tylko z prowadzenia specjalistycznych badań nad szkłem, ale i z produkcji barwnych szkieł artystycznych, znanych jako „szkła krakowskie”.

Czyli Kraków był słynny z produkcji szkła?

Tak. Wazony, puchary, kielichy, patery, świeczniki i kufle były projektowane przez Jerzego Słuczana-Orkusza – jednego z pionierów projektowania szkła w Polsce, Michała Jakubasa, Zofię Pasek, Mariana Gołogórskiego i Barbarę Świstacką, a następnie realizowane przy pomocy tradycyjnych narzędzi szklarskich przez wysoko wykwalifikowanych hutników w hali przy Lipowej. Ręcznie formowane wyroby sygnowane wizerunkiem smoka dmuchającego bańkę szklaną, szybko zdobyły popularność w kraju i za granicą. Produkcja podjęta w 1969 roku została zakończona z przyczyn ekonomicznych w roku 1998.

Nawiązaniem do dawnych tradycji szklarskich na Lipowej jest właśnie Centrum Szkła i Ceramiki.

Dlaczego warto odwiedzić Centrum? Kogo szczególnie zainteresują akcje i przedmioty, które tam zobaczy?

Centrum Szkła i Ceramiki to jedyne miejsce w Krakowie, gdzie można z bliska zobaczyć fascynujący proces ręcznego formowania szkła oraz wypróbować swoich sił w zawodzie hutnika-szklarza. Można tu również, dzięki stałej ekspozycji „Szkło w Krakowie. Przemysł i sztuka. 1931-1998”, poznać historię przedwojennej huty szkła istniejącej od lat 30. przy ulicy Lipowej, zobaczyć dawne narzędzia szklarskie oraz zabytkowe wyroby ze szkła. Oryginalne eksponaty, liczne fotografie i archiwalia uzupełniają na wystawie multimedia. W Galerii Lipowa 3 można zaś zobaczyć i zakupić ręcznie wykonane wyroby ze szkła i ceramiki, powstałe zarówno w Centrum, jak i wykonane przez artystów z całej Polski.

Centrum Szkła i Ceramiki jest otwarte dla wszystkich – dla dzieci i młodzieży, dla dorosłych i seniorów. Każdy znajdzie tu coś dla siebie. Nauka, edukacja, kultura i dobra zabawa to mieszanka, którą Centrum „częstuje” wszystkich swoich gości.

Pokazy formowania szkła znacznie zwiększyły popularność Państwa instytucji. Dlaczego właśnie teraz wystartowaliście z pokazami?

Zabłocie zmienia się, staje się coraz popularniejsze ze względu na powstające tu muzea i inne ośrodki związane z kulturą i sztuką. Stąd pomysł na utworzenie Centrum Szkła i Ceramiki, które ma wpisywać się w nowy charakter tego obszaru Krakowa – przez nawiązanie do przeszłości miejsca, do dokonań pokoleń, które w tym miejscu przez lata pracowały i tworzyły.

Do kiedy i w jakich godzinach odbywają się pokazy? Ile trwa proces, który Państwo pokazujecie?

Pokazy odbywają się od poniedziałku do piątku w godzinach od 10 do 15.30 oraz w soboty od 10 do 13.30. W niedługim czasie planujemy wydłużenie godzin zwiedzania. Pokaz trwa średnio 30-40 minut, ale wszystko zależy od aktywności i zaangażowania uczestników – jeśli są zainteresowani, mogą samodzielnie spróbować wydmuchać bańkę szklaną lub wymyślać wzory, które mają zrealizować hutnicy.

Pokazy są dostępne zarówno dla turystów indywidualnych, jak i dla grup zorganizowanych, które mają zapewnioną opiekę przewodnika (w tym wykład dotyczący technologii szkła dostosowany do wieku zwiedzających oraz oprowadzanie po wystawie).

Zwiedzający mają również możliwość zobaczenia wystawy. Proszę coś o niej opowiedzieć.

Stała wystawa „Szkło w Krakowie. Przemysł i sztuka. 1931-1998” również jest dostępna dla turystów indywidualnych i dla grup zorganizowanych. Można ją zwiedzać od poniedziałku do piątku w godzinach od 10 do 18 oraz w soboty od 10 do 14. Prezentowane są tu trzy kolekcje: kolekcja tradycyjnych narzędzi szklarskich (około 100 sztuk), zabytkowych szkieł z XIX i początku XX wieku (około 150 sztuk) oraz kolekcja „szkieł krakowskich”, powstałych w Instytucie w latach 1969-1998 (około 100 sztuk).

Zwiedzający mogą tutaj, poza historią i technologią wytwarzania szkła, poznać również historię huty przy Lipowej 3, jej właścicieli i pracowników. Większość eksponatów należy do Instytutu Ceramiki i Materiałów Budowlanych, także wiele elementów dekoracyjnych jest oryginalnych (cegły z rozebranego pieca szklarskiego, lampy z hali produkcyjnej). Archiwalia pochodzą ze zbiorów Instytutu oraz ze zbiorów Archiwum Narodowego w Krakowie.

Czy planujecie Państwo inne inicjatywy? Jakie będzie Centrum Szkła za kilka lat? Czy pozostanie niezmienne w swej formule czy planujecie jakąś rewolucję? A może stopniowe zmiany w jakimś kierunku?

Jak najbardziej – kolejny etap naszej działalności to rozwinięcie oferty dydaktycznej w formie wykładów i warsztatów skierowanych przede wszystkim do dzieci i młodzieży. Obecnie przygotowujemy też nową przestrzeń ekspozycyjną, która pozwoli nam na wznowienie cyklicznej działalności wystawienniczej, zawieszonej od kilku miesięcy. Mamy nadzieję, że na przełomie roku będziemy mogli zaprezentować kolejną z wystaw prezentujących współczesne szkło i ceramikę – jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem będziemy gościć u siebie prace wybitnego ceramika krakowskiego Stanisława Bracha.

Naszym marzeniem jest, aby za kilka lat Centrum Szkła i Ceramiki było prężną, aktywnie działającą na polu nauki i kultury jednostką, która będzie mogła zaoferować krakowianom i turystom szereg atrakcji związanych ze szkłem i ceramiką.

Czytaj wiadomości ze swojej dzielnicy:

Podgórze