W Muzeum Podgórza została otwarta wystawa poświęcona żydowskiej społeczności dzielnicy. Ekspozycja wpisuje się w obchody 80. rocznicy likwidacji krakowskiego getta.
– Opowiadamy o życiu. Chcieliśmy w ten sposób odczarować Podgórze z piętna Holocaustu, jakim było getto. Mówiąc o wojnie, należy pamiętać o tym, że wcześniej kwitło tu życie żydowskie – mówi Piotr Figiela, kurator ekspozycji „Zanim wyrosły mury. Żydzi w Podgórzu”.
Tytuł wystawy nawiązuje do czasu sprzed powstania murów krakowskiego getta, które oddzieliły Żydów od świata zewnętrznego w okresie II wojny światowej, ale może być odczytywany także w sposób wieloznaczny.
– Chcieliśmy pokazać różnorodność tego życia, począwszy od kwestii związanych z organizacją gminy żydowskiej w Podgórzu, udziałem w rozwoju miasta i uprzemysłowieniem, aż po życie społeczno-religijne. Zależało nam, by ta wystawa pokazywała, że życie żydowskie istniało w Podgórzu przed II wojną światową i było bardzo różnorodne – podkreśla Piotr Figiela.
Opowieść o podgórskiej społeczności żydowskiej
Wystawa podzielona została na kilka części, a każda z nich porusza inne zagadnienie. Opowieść rozpoczyna się dość zaskakująco, od wielickiego Klasna. – Przez ponad 100 lat od powstania Podgórza Żydzi tu mieszkający nie mieli własnej wyznaniowej gminy. Korzystali więc z synagogi w Klaśnie, z tamtejszego cmentarza czy łaźni rytualnych, co było dla nich bardzo niekomfortowe, gdyż odległość wynosiła około 12 km – wyjaśnia kurator wystawy.
Kolejna część ekspozycji opowiada zatem o powstaniu i działalności gminy wyznaniowej w Podgórzu. Można zobaczyć m.in. oryginalny status gminy z roku 1898, podpisany przez członków zarządu, a także zdjęcia i modele dwóch budynków związanych z żydowskimi cmentarzami – hali domu przedpogrzebowego oraz siedziby żydowskiego Bractwa Pogrzebowego, czyli Szarego Domu przy ul. Jerozolimskiej.
– Tym, co może zaskakiwać na wystawie, jest sznur, którym przepleciona jest właściwie cała ekspozycja. To nawiązanie do tradycji żydowskiej mówiącej o tym, że można legalnie ominąć nakazy związane z Szabatem poprzez symboliczne uwspólnianie przestrzeni, w której można było dokonywać pewnych czynności, normalnie zakazanych w Szabat. Stąd na różnych reprodukcjach XIX-wiecznych widać właśnie miasteczka żydowskie, gdzie na słupach są sznury – tłumaczy Piotr Figiela.
W dalszej części ekspozycji zaprezentowane zostały dokumenty i reprodukcje związane ze stowarzyszeniami religijnymi i filantropijnymi, a także zdjęcia dawnych miejsc, w których funkcjonowały domy modlitwy.
Wkład w rozwój przemysłowy
Osobną część wystawy poświęcono działalności ekonomicznej podgórskich Żydów. Jedynymi z najbardziej znanych firm o charakterze przemysłowym były zakłady należące do Maurycego i Gustawa Baruchów, Bernarda Libana i braci Kamslerów.
– Cegły wytwarzane w zakładzie Maurycego Barucha zaopatrywały w budulec cały Kraków i Galicję. Z tych cegieł były budowane Collegium Novum, Teatr Juliusza Słowackiego, Akademia Sztuk Pięknych i wiele innych budynków użyteczności publicznej. Baruchowie prowadzili również kaflarnię. Na wystawie mamy przykłady kafli wyprodukowanych w ich zakładzie m.in. piękny kafel frezowy z elementami smoczych głów. Prezentujemy też reprodukcje różnych modeli pieców produkowanych w kaflarni. Co ciekawe, piece te do dziś można spotkać w wielu krakowskich kamienicach – zaznacza Piotr Figiela.
Na ekspozycji można zobaczyć również oryginalną, emaliowaną tablicę firmy „Kamieniołomy i wapienniki Libana i Ehrenpreisa”.
Domowy świat podgórskich rodzin
Wyjątkowy charakter ma część wystawy zatytułowana „Rodzina”. To pewnego rodzaju studium z zakresu mikro historii pięciu żydowskich rodów z terenu Podgórza – Mondererów, Lewkowiczów, Sterngastów, Feldmanów i Offenów.
– Reprezentanci tych rodzin i ich członkowie przedstawieni są za pomocą zdjęć ujętych w ramkach, które zostały zawieszone na ścianach. Natomiast w centralnej części przestrzeni, zaaranżowanej na mieszkanie mieszczańskie, mamy stół przygotowany na święto Pesach. Prezentujemy także albumy ze zdjęciami oraz historiami rodzin – opowiada kurator wystawy.
Żydowska elita Podgórza
Ostatni fragment ekspozycji poświęcony został najważniejszym grupom i pojedynczym postaciom, które miały znaczący wpływ nie tylko na Żydów podgórskich, lecz także całą populację miasta. Byli to rabini z rodziny Fränklów, radni miejscy Podgórza, jednocześnie wybitni prawnicy i lekarze, tacy jak Samuel Aronsohn, Jakub Westfried, Salomon Oberlaender czy Henryk Pisek.
Dużą rolę odegrali również społecznicy i nauczyciele m.in. Amalia Wasserberger, Henryk Fränkel czy zasłużony dla edukacji podgórzan i krakowian Salomon Spitzer.
Wystawa „Zanim wyrosły mury. Żydzi w Podgórzu” dostępna będzie dla zwiedzający do 10 grudnia 2023 roku.