Wystawa wpisuje się w obchody Roku Mikołaja Kopernika, jubileuszu 550. rocznicy jego urodzin.

– Chcemy w ten sposób upamiętnić dziedzictwo wielkiego astronoma. Prezentujemy nie tylko autografy, pierwodruki dzieł Kopernika i prace związane z recepcją teorii heliocentrycznej, ale także publikacje wskazujące różnorodne obszary jego aktywności oraz  świadczące o wielkim kulcie, jakim społeczeństwo polskie otaczało go na przestrzeni wieków – mówi Jadwiga Klima, kuratorka wystawy.

O obrotach sfer niebieskich

Prezentowane na ekspozycji obiekty pochodzą z bogatych zbiorów Biblioteki Książąt Czartoryskich. Wśród nich znalazło się najważniejsze dzieło Kopernika, czyli słynne „De revolutionibus orbium coelestium”, zawierające wykład teorii heliocentrycznej.

–  Pierwsze wydanie ukazało się w Norymberdze w 1543 roku, choć było gotowe do druku już w 1530 roku. Mikołaj Kopernik zwlekał jednak z jego publikacją, gdyż zdawał sobie sprawę, że będzie to wielki przewrót w światopoglądzie i nauce. Prezentowany pierwodruk należał do księgozbioru króla Zygmunta II Augusta – wyjaśnia Jadwiga Klima.

Na ekspozycji można zobaczyć także drugie wydanie najważniejszego dzieła Kopernika, które miało miejsce w Bazylei w 1566 roku, a także trzecie, które wydrukowano w Amsterdamie w 1617 roku.

– Było to epokowe dzieło, które rzeczywiście zmieniło postrzeganie świata. Mówi się o rewolucji kopernikańskiej. Później na ponad 200 lat znalazło się na Indeksie Ksiąg Zakazanych – od 1616 do 1822 roku. Dzieło napisane jest w języku łacińskim, który był wówczas językiem ludzi wykształconych, elit. Tłumaczenia na język polski doczekało się dopiero w 1854 roku przez Jana Baranowskiego – podkreśla kuratorka wystawy.

Wśród eksponatów, prezentowanych w Muzeum Książąt Czartoryskich, jest też „De lateribus et angulis triangulorum”, czyli „O bokach i kątach trójkątów” Mikołaja Kopernika. Dzieło to ukazało się w Wittenberdze w 1542 roku, a następnie weszło w skład księgi pierwszej „De revolutionibus”.

Autografy Mikołaja Kopernika

Cenną część wystawy niewątpliwie stanowią autografy listów Kopernika, pisanych z Fromborka do biskupa Jana Dantyszka w latach 1536–1541.

– Są to listy w różnych sprawach, zarówno prywatnych, jak i dotyczących zarządzania diecezją. Najwcześniejszy dokument, który prezentujemy na wystawie, pochodzi z roku 1512 i widnieje na nim podpis Kopernika. Dokument ten powstał, gdy przygotowywano wybory nowego biskupa warmińskiego po śmierci Łukasza Watzenrodego – opowiada Janusz Pezda, kurator wystawy.

Odwiedzając Muzeum Książąt Czartoryskich, zwiedzający mogą zobaczyć także rewindykaty, czyli księgi pochodzące z archiwum biskupstwa warmińskiego, które odzyskał w Szwecji sekretarz księcia Adama Jerzego Czartoryskiego – Felicjan Biernacki. Wśród nich są księgi z korespondencją Jana Dantyszka, w tym listy Mikołaja Kopernika.

– Staraliśmy się przygotować wystawę, która pokaże różnorodność zainteresowań Mikołaja Kopernika. Mamy pierwodruki, książki, dokumenty, autografy, grafiki, a także pokazujemy mapy z jego epoki – wyjaśnia Janusz Pezda.

– Kopernik zajmował się m.in. kartografią. Z geografią zetknął się już podczas studiów w Akademii Krakowskiej. Uczęszczał na zajęcia z kosmografii, na których prezentowano elementy astronomii, matematyki i geografii. Słuchał zapewne wykładów Jana z Głogowa, który na zajęciach ze studentami wykorzystywał mapy. W Krakowie geografię wykładał także Wawrzyniec Korwin, późniejszy przyjaciel Kopernika. Prawdopodobnie podczas studiów zawiązała się przyjaźń młodego Kopernika z Bernardem Wapowskim, nazwanym później ojcem kartografii polskiej – dodaje Jadwiga Klima.

Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię…

Na ekspozycji, oprócz cennych ksiąg, listów czy map, można zobaczyć podobizny Mikołaja Kopernika, a także dokumenty związane z 400. rocznicą urodzin wielkiego astronoma m.in. druk ulotny prezentujący program uroczystości na Uniwersytecie Krakowskim.

– Każdy zapewne słyszał o Koperniku i zna ze szkoły słynny wierszyk „Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię, polskie go wydało plemię”. Wystawa upamiętnia Mikołaja Kopernika i jego dziedzictwo. Zapraszamy wszystkich do jej obejrzenia – zachęca Jadwiga Klima.

Ekspozycja „550. Rocznica Urodzin Mikołaja Kopernika” dostępna będzie w Muzeum Książąt Czartoryskich do 28 maja 2023 roku.