Jak podkreśla Ewa Lutomska z Krakowskiego Alarmu Smogowego, tematem strefy przemysłowej w Nowej Hucie KAS zajmuje się od 2023 roku, od kiedy w mediach pojawiła się informacja, że taka mogłaby powstać na terenie kombinatu. – Dla nas od początku był to pomysł przerażający, stąd też podjęliśmy już szereg działań, które miałyby temu zapobiec. Jednocześnie wciąż nie wiedzieliśmy do końca, co dzieje się na terenie kombinatu, wiedzieliśmy jednak, że dzieje się źle. Takie doniesienia dochodziły do nas ze strony mieszkańców, którzy informowali nas o awariach, wynikało to też z raportów, które dostawaliśmy od WIOŚ po prowadzonych na naszą prośbę kontrolach – mówi Lutomska.

I tłumaczy, że żeby dowiedzieć się, co naprawdę dzieje się w kombinacie, KAS przyjrzał się ilościom produkowanych tam zanieczyszczeń i obowiązującym w tym miejscu limitom. – Żeby te dane zobrazować, przeliczyliśmy je na liczbę kopciuchów. Z naszych analiz wynika, że kombinat może produkować tyle pyłu PM10, co 4711 kopciuchów działających na terenie Małopolski – podaje Lutomska, dodając że obliczenia dokonano za wzór biorąc dom 150-metrowy, ogrzewany pozaklasowym kotłem z ręcznym załadunkiem, w którym używany jest węgiel w 70 proc. i drewno w 30 proc. (produkować on ma ok. 60 kg pyłu PM10 rocznie).

– Zdajemy sobie sprawę, że są to wartości maksymalne, które mogłyby wystąpić, gdyby 47 instalacji funkcjonowało w pełnym wymiarze. Jednak gdyby powstała tu strefa przemysłowa istnieje duże ryzyko, że mogłoby być tak źle jak kilka lat temu, a nawet gorzej – podkreśla Lutomska.

Przedstawicielka KAS przypomina przy tym wyniki badań przeprowadzonych przez Alarm Smogowy wśród mieszkańców Nowej Huty, które wskazały, że o ile funkcja przemysłowa terenów po kombinacie byłaby dla nich akceptowalna, to tylko pod warunkiem, że będzie to przemysł niskoemisyjny, wykorzystujący nowe technologie.

– Na szczęście na spotkaniach z władzami miasta otrzymaliśmy deklaracje, tak ze strony prezydenta Łukasza Sęka, jak i ze strony prezydenta Aleksandra Miszalskiego, że strefy przemysłowej w Krakowie nie będzie. Po długich prośbach o spotkanie przedstawiciele Mittala na zorganizowanej przez nas debacie także zadeklarowali, że oni o utworzenie takiej strefy zabiegać nie będą. Poczuliśmy się trochę spokojniej, cały czas jednak będziemy sprawę monitorować i chcemy się wspólnie z mieszkańcami zastanowić jak Nowa Huta mogłaby wyglądać w przyszłości – mówi przedstawicielka KAS.

Mapa i rekomendacje

Jednocześnie organizacja zaczęła analizować rzeczywiste emisje nowohuckich zakładów, porównując stan obecny z tym z 2018 r., jeszcze przed pandemią i wyłączeniem koksowni i wielkiego pieca w kombinacie. – Widzimy, że liczba pyłów całkowitych i pyłów pozostałych została znacznie zredukowana, jest to więc bardzo dobra wiadomość. Zwłaszcza, że jeśli chodzi o Arcelor Mittal, wszystkie zakłady wykorzystujące paliwa stałe zostały wyłączone, praktycznie funkcjonuje tam już jedynie walcowania, która w tym momencie do swojej pracy wykorzystuje gaz. Są jednak na terenie Huty i inne zakłady, a że teren kombinatu jest właściwie niedostępny, stworzyliśmy dla mieszkańców specjalną mapę, gdzie każdy może kliknąć na dany zakład i dowiedzieć się ile on produkuje zanieczyszczeń. Mamy nadzieję, że to zmobilizuje mieszkańców do zaangażowania w ten temat i dalsze monitorowanie co dzieje się na terenie kombinatu – mówi Lutomska. Mapę znaleźć można tutaj.

Zdaniem KAS-u na terenach tych wciąż jest wiele do zrobienia, stąd też po spotkaniach z ekspertami, mieszkańcami Nowej Huty, a także analizując dobre przykłady podobnych terenów poprzemysłowych w innych miastach czy krajach, KAS przygotował dla miasta 12 rekomendacji w sprawie przyszłości terenów nowohuckiego kombinatu.

- Chcielibyśmy, by plan zagospodarowania tych terenów uwzględniał stworzenie wielofunkcyjnej przestrzeni dla mieszkańców, a więc m.in. przestrzeni usługowej, rekreacyjnej czy konferencyjno-targowej, podtrzymując jednocześnie tożsamość dzielnicy – tłumaczy Joanna Urbaniec, mieszkanka Nowej Huty zaangażowana w prace nad listą.

I dodaje, że wśród rekomendacji są też m.in. badania gruntu, konsultacje społeczne, czy stworzenie monitoringu wizyjnego. – Ponieważ od 2020 r. mieliśmy na terenie kombinatu kilka awarii, niekontrolowanych emisji zanieczyszczeń do środowiska, stąd ten na wniosek mieszkańców powstał monitoring wizyjny. To jednak dużo powiedziane, ponieważ tak naprawdę jest to jedna kamera znajdująca się na ul. Półłanki, stąd też widzimy potrzebę rozszerzenia monitoringu też w innych miejscach – mówi Urbaniec.

Pełna lista rekomendacji KAS:

• Konsultacje społeczne i kampanie informacyjne: Należy kontynuować dialog z mieszkańcami, szczególnie w przypadku propozycji wymagających społecznego poparcia, takich jak utworzenie centrum badawczo-rozwojowego lub rozwój SMR (małe reaktory atomowe).
• Monitoring wizyjny - stworzenie systemu dającego mieszkańcom możliwość monitorowania co dzieje się na terenie Kombinatu i w przypadku wystąpienia nieprawidłowości zgłoszenia tego faktu do odpowiednich służb.
• Wyłączenie opcji tworzenia Strefy Przemysłowej z Planu Zagospodarowania Przestrzennego – Propozycja ta jest konieczna dla ochrony zdrowia i komfortu życia mieszkańców.
• Powołanie zespołu eksperckiego, w skład którego wchodziliby przedstawiciele Miasta Kraków, przedstawiciele firm znajdujących się na terenie Kombinatu, naukowcy i eksperci ds. ochrony powietrza i środowiska, organizacje pozarządowe oraz mieszkańcy, który zająłby się tematem transformacji zakładów na terenie Kombinatu w perspektywie długoterminowej.
• Monitoring środowiskowy i zdrowotny – Zapewnienie regularnych badań jakości powietrza, gleby i wody oraz wpływu działalności przemysłowej na zdrowie mieszkańców będzie kluczowe dla budowania zaufania społecznego.
• Rozwój niskoemisyjnego przemysłu: Zakłady przemysłowe powinny spełniać rygorystyczne normy środowiskowe, by zapewnić wysoki poziom życia w Nowej Hucie i jednocześnie zwiększyć jej potencjał gospodarczy.
• Inkubatory dla start-upów – Wspieranie innowacyjnych firm technologicznych i badawczo-rozwojowych, które mogą stworzyć nowe miejsca pracy dla lokalnej społeczności.
• Wielofunkcyjna przestrzeń dla mieszkańców: Plan zagospodarowania przestrzennego powinien uwzględniać stworzenie przestrzeni usługowej i rekreacyjnej (np. centrum konferencyjno-targowe, infrastruktura dla rozrywki i sportu), wspierając długoterminowy rozwój dzielnicy, a także przestrzeń dla edukacji i kultury – centrum nauki lub muzeum przemysłu przyciągną turystów i lokalnych mieszkańców, wspierając edukację i rozwój lokalnej tożsamości.
• Podtrzymanie tożsamości dzielnicy: Planując nowe funkcje terenów Kombinatu, warto zadbać o to, aby były one zgodne z duchem Nowej Huty – dzielnicy z bogatą historią, unikalnym urbanistycznym układem i silnym poczuciem lokalnej tożsamości mieszkańców.
• Stworzenie warunków dla rozwoju niskoemisyjnego przemysłu – Inwestorzy powinni spełniać surowe normy środowiskowe, co pozwoli na utrzymanie wysokiej jakości życia w Nowej Hucie.
• Ustalenie prawnej odpowiedzialności za remediację terenów poprzemysłowych - należy ustalić odpowiedzialność prawno- finansową w zakresie remediacji gruntów.
• Zielona infrastruktura – Inwestycje w odnawialne źródła energii, takie jak fotowoltaika czy infrastruktura wodorowa, pozwolą na zasilenie przemysłu niskoemisyjnymi źródłami.