Kamienie nerkowe powstają gdy nadmiar niektórych chemicznych składników moczu zaczyna krystalizować, przekraczając tym samym ich zdolność do rozpuszczania się. Proces ten może być wynikiem wielu czynników w tym niedostatecznej ilości płynów w organizmie, diety bogatej w białka i sól a także predyspozycji genetycznych. W tym artykule w rozmowie z urlogiem  dr Michałem Swolkieniem, z krakowskiego Szpitala na Klinach omówimy  najczęstsze objawy kamicy nerkowej oraz  sposoby jej leczenia, w tym metodę RIRS.

Skąd bierze się kamica nerkowa?

Kamica nerkowa powstaje w wyniku złożonego procesu, który jest wynikiem wielu czynników zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych. Jedną z głównych przyczyn jest nadmierne nagromadzenie pewnych substancji chemicznych w moczu takich jak wapń, szczawiany, kwas moczowy czy fosforany, które przekraczają swoją zdolność do rozpuszczania się. Kiedy ich stężenie w moczu jest zbyt wysokie, zaczynają krystalizować  tworząc twarde złogi, które mogą przekształcić się w kamienie nerkowe.

Odwodnienie organizmu jest jednym z kluczowych czynników sprzyjających powstawaniu kamieni nerkowych. Gdy spożycie płynów jest niewystarczające, mocz staje się bardziej skoncentrowany co zwiększa ryzyko krystalizacji soli mineralnych. Dieta również odgrywa istotną rolę w rozwoju kamicy nerkowej. Spożywanie dużych ilości białek zwierzęcych, soli oraz produktów bogatych w szczawiany takich jak szpinak czy czekolada może zwiększać ryzyko tworzenia się kamieni. Nie bez znaczenia dla powstawania kamieni nerkowych jest genetyka. Skłonność do kamicy może być dziedziczna co oznacza, że osoby z historią tego schorzenia w rodzinie są bardziej narażone na jego rozwój. Ponadto, pewne zaburzenia metaboliczne takie jak nadczynność przytarczyc, która powoduje nadmierne wydzielanie wapnia do moczu również  mogą sprzyjać formowaniu się kamieni.

Czynniki związane ze stylem życia i środowiskiem również przyczyniają się do ryzyka kamicy nerkowej. Niski poziom aktywności fizycznej, otyłość, siedzący tryb życia oraz spożywanie dużych ilości kofeiny i alkoholu mogą prowadzić do zmian w składzie moczu, sprzyjających tworzeniu się kamieni.

Łącząc te czynniki widać,  że kamica nerkowa jest wynikiem interakcji między genetyką, dietą, stylem życia i stanem zdrowia. Każdy z tych elementów może w różnym stopniu przyczynić się do rozwoju tego schorzenia, co podkreśla konieczność prowadzenia zdrowego stylu życia oraz monitorowania stanu zdrowia, szczególnie u osób z grupy podwyższonego ryzyka.

Czy kamica nerkowa jest powszechnym schorzeniem?

Kamica nerkowa jest powszechnym schorzeniem, które dotyka znaczną część populacji na całym świecie. Badania epidemiologiczne wskazują, że częstość występowania tego schorzenia wzrasta w ostatnich dekadach, co związane jest z globalnymi zmianami stylu życia, diety oraz czynnikami środowiskowymi. W przeglądzie opublikowanym w The Lancet szacuje się, że kamica nerkowa dotyka około 10-15% populacji w krajach rozwiniętych a jej występowanie wzrasta szczególnie w krajach o wyższym dochodzie gdzie dieta bogata w białka zwierzęce i sól oraz siedzący tryb życia są bardziej powszechne. Inne badania, takie jak te opublikowane w Journal of Urology również podkreślają rosnącą częstość występowania kamicy nerkowej, szczególnie wśród mężczyzn, którzy są około dwa razy bardziej narażeni na rozwój tego schorzenia niż kobiety. Autorzy wskazują, że ryzyko nawrotu kamicy nerkowej jest również wysokie co sprawia, że jest to schorzenie o istotnym wpływie na zdrowie publiczne.

Czy kamica nerkowa boli?

Na pytanie o to, jak silny  może być ból związany z kamicą nerkową najwierniejszą odpowiedź mogą dać osoby, które osobiście doświadczyły tego schorzenia. Jednakże, z pewnością można stwierdzić, że jest to jedno z najbardziej bolesnych doświadczeń jakie można sobie wyobrazić. Ból wynikający z przemieszczania się kamieni przez układ moczowy często jest porównywany do bólu porodowego, chociaż kamica nerkowa nie rozróżnia płci i może dotknąć zarówno mężczyzn  jak i kobiety. Kamica nerkowa jest chorobą, która nie dyskryminuje — dotyka kobiet i mężczyzn w równym stopniu, co potwierdzają globalne dane statystyczne. Ból towarzyszący tej chorobie często jest na tyle intensywny, że pacjenci wymagają natychmiastowej pomocy medycznej i stosowania silnych leków przeciwbólowych. Kamienie nerkowe, przemieszczając się przez drogi moczowe mogą powodować blokadę przepływu moczu, co skutkuje gwałtownym i intensywnym bólem znanym jako kolka nerkowa. To doświadczenie jest niezwykle bolesne i każdy, kto je przeszedł niewątpliwie potwierdzi jego ekstremalny charakter.

Jakie inne objawy mogą wskazywać na kamicę nerkową?

Kamica nerkowa objawia się na różne sposoby w zależności od wielkości, liczby i lokalizacji kamieni w układzie moczowym. Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów jest nagły i intensywny ból, często opisywany jako kolka nerkowa, który zaczyna się w dolnej części pleców lub boku i może promieniować w kierunku brzucha, pachwiny a nawet narządów płciowych. Ból ten jest zwykle falowy, narastający i zmniejszający się co sprawia, że pacjenci często odczuwają potrzebę zmiany pozycji ciała aby znaleźć ulgę co jednak rzadko przynosi skuteczną poprawę. Dodatkowym objawem kamicy nerkowej jest krwiomocz, czyli obecność krwi w moczu, która może sprawiać, że mocz przybiera różowe, czerwone lub brązowe zabarwienie. Często występują także zaburzenia w oddawaniu moczu takie jak częste parcie na mocz, odczuwane szczególnie w nocy, pieczenie lub ból podczas oddawania moczu a także uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza. W niektórych przypadkach pacjenci mogą doświadczać nudności i wymiotów, co jest wynikiem intensywnego bólu lub towarzyszącej infekcji dróg moczowych.

W sytuacjach, gdy kamień nerkowy powoduje całkowitą blokadę przepływu moczu może dojść do nagłego zatrzymania moczu co jest stanem wymagającym natychmiastowej interwencji medycznej. W takim przypadku może również wystąpić gorączka i dreszcze, jeśli dojdzie do infekcji. W bardziej zaawansowanych przypadkach gdy kamienie powodują długotrwałą blokadę i uszkodzenie nerek, mogą pojawić się objawy związane z przewlekłą niewydolnością nerek  takie jak osłabienie, zmęczenie, obrzęki i zaburzenia elektrolitowe.

Jak lekarz stawia rozpoznanie kamicy nerkowej?

Rozpoznanie kamicy nerkowej przez lekarza zaczyna się od zebrania szczegółowego wywiadu medycznego, w którym pacjent opisuje charakter bólu, jego lokalizację oraz ewentualne towarzyszące objawy takie jak krwiomocz, częste oddawanie moczu, nudności czy wymioty. Na podstawie tego wywiadu lekarz może podejrzewać kamicę nerkową i decyduje o dalszych badaniach. Ważnym krokiem jest badanie fizykalne podczas którego lekarz ocenia obszar nerek i dolnej części pleców, sprawdzając, czy występuje tkliwość lub bolesność co może wskazywać na obecność kamieni nerkowych. Badanie to pozwala również wykluczyć inne potencjalne przyczyny bólu. Kluczową rolę w rozpoznaniu kamicy nerkowej odgrywają badania obrazowe. Najczęściej stosowanym badaniem jest ultrasonografia, która pozwala na ocenę wielkości nerek, obecności kamieni oraz ewentualnych zmian w drogach moczowych takich jak zablokowanie odpływu moczu z nerek. W bardziej zaawansowanych przypadkach lub gdy ultrasonografia nie daje jednoznacznych wyników, lekarz może zlecić tomografię komputerową, która jest bardzo dokładna i pozwala na precyzyjne zlokalizowanie kamieni oraz ocenę ich wielkości i kształtu.

Oprócz badań obrazowych lekarz może zlecić również badania laboratoryjne takie jak badanie moczu, które może wykazać obecność krwi, kryształów lub infekcji. Czasem wykonywane jest również badanie krwi aby ocenić funkcję nerek oraz nasielenie stanu zapalnego. Wszystkie te informacje razem pozwalają na postawienie diagnozy i opracowanie planu leczenia kamicy nerkowej, dostosowanego do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Jak leczy się kamicę nerkową?

Leczenie kamicy moczowej zależy od wielkości kamieni, ich lokalizacji oraz nasilenia objawów. Małe kamienie, które nie powodują poważnych objawów mogą być często wydalone z moczem przy odpowiednim nawodnieniu i stosowaniu środków przeciwbólowych. W przypadku większych kamieni, które nie mogą być wydalone naturalnie, konieczne może być leczenie zabiegowe.

Najmniej inwazyjną opcją leczenia kamicy nerkowej jest zewnątrzustrojowa litotrypsja falą uderzeniową, choć nie zawsze przynosi oczekiwane rezultaty. Metoda ta może okazać się nieskuteczna, szczególnie gdy kamienie znajdują się w trudno dostępnych miejscach w nerce lub charakteryzują się szczególnie twardą strukturą co może uniemożliwić ich skruszenie już podczas pierwszej a nawet kolejnych sesji zabiegowych. W związku z tym większość pacjentów z kamieniami nerkowymi jest kierowana na małoinwazyjne zabiegi endoskopowe, które stanowią współczesny standard w medycynie. Jedną z nich jest RIRS, czyli wsteczna chirurgia wewnątrznerkowa, wykorzystująca elastyczny ureterorenoskop, który pozwala na precyzyjne usunięcie kamieni. Inna popularna metoda to przezskórna nefrolitotrypsja (PCNL), jest zalecana zwłaszcza w przypadku dużych kamieni. Ponadto stosuje się także endoskopowe kruszenie kamieni w moczowodzie, znane jako URSL. Te metody znacząco zmniejszają ryzyko powikłań i skracają czas rekonwalescencji, oferując pacjentom skuteczne rozwiązania w walce z kamieniami nerkowymi.

Na czym polega metoda RIRS?

RIRS to minimalnie inwazyjna technika stosowana w leczeniu kamicy moczowej. Zabieg ten polega na wprowadzeniu cienkiego, giętkiego ureteroskopu przez cewkę moczową, pęcherz moczowy i moczowód aż do nerki, gdzie zlokalizowany jest kamień. Dzięki zastosowaniu lasera holmowego, kamień jest precyzyjnie rozbijany na drobne fragmenty, które następnie są usuwane lub naturalnie wydalane z organizmu. RIRS jest szczególnie skuteczny w przypadku kamieni zlokalizowanych w górnych partiach dróg moczowych, w tym w nerkach. Dzięki swojej precyzji i minimalnej inwazyjności, metoda ta pozwala na leczenie kamieni o różnej wielkości i lokalizacji z minimalnym ryzykiem powikłań. Zabieg RIRS jest wykonywany w znieczuleniu ogólnym lub regionalnym co zapewnia pacjentowi komfort i minimalizuje ból. Po zakończeniu zabiegu, ureteroskop jest ostrożnie usuwany a w moczowodzie pozostawia się na okres kilku dni cewnik wewnętrzny aby ułatwić odpływ moczu z nerki.

Dlaczego w przypadku kamicy nerkowej warto rozważyć wykonanie zabiegu RIRS?

RIRS ma wiele zalet w porównaniu z tradycyjnymi metodami leczenia kamicy moczowej. Przede wszystkim jest to metoda minimalnie inwazyjna co oznacza, że nie wymaga dużych nacięć ani długiego czasu rekonwalescencji. Pacjenci zazwyczaj mogą wrócić do normalnej aktywności w ciągu kilku dni po zabiegu. Dzięki zastosowaniu lasera holmowego, RIRS jest niezwykle skuteczny w rozbijaniu kamieni na drobne fragmenty, co zmniejsza ryzyko nawrotu kamicy. Ponadto, precyzyjna wizualizacja kamieni za pomocą ureteroskopu pozwala na dokładne usunięcie wszystkich złogów, nawet tych zlokalizowanych w trudno dostępnych miejscach. RIRS jest również bezpieczny dla pacjentów z podwyższonym ryzykiem powikłań takich jak osoby z zaburzeniami krzepnięcia krwi, ponieważ metoda ta minimalizuje ryzyko krwawienia. Ponadto, możliwość zastosowania RIRS w przypadku kamieni o różnej wielkości i lokalizacji sprawia, że jest to uniwersalna metoda leczenia, odpowiednia dla szerokiego grona pacjentów.

Jak wygląda rekonwalescencja po zabiegu RIRS?

Bezpośrednio po zabiegu pacjent jest zazwyczaj monitorowany w szpitalu do następnego dnia aby upewnić się, że nie występują powikłania takie jak nadmierne krwawienie czy infekcja. Po kilku godzinach od zabiegu gdy pacjent może już wstać z łóżka usuwany jest cewnik zewnętrzny z cewki moczowej. Wewnątrz moczowodu pozostaje tak zwany cewnik podwójnie zagięty (ang. Double-J) aby ułatwić odpływ moczu i zmniejszyć ryzyko zablokowania dróg moczowych przez drobne fragmenty kamieni. Jednen koniec cewnika znajduje się wewnątrz nerki a drugi w pęcherzu moczowym. Do końca cewnika zwykle mocuję się nitkę która wystaje przez cewkę moczową. W ten sposób po kilku dniach od zabiegu ciągnąc za nitkę można niemal bezboleśnie usunąć cewnik wewnętrzny. W pierwszych dniach po zabiegu pacjent może odczuwać łagodne do umiarkowanych dolegliwości takie jak pieczenie przy oddawaniu moczu, częste parcie na mocz oraz niewielki krwiomocz. Objawy te są normalne i zazwyczaj ustępują w ciągu kilku dni do tygodnia.  Pacjentom zaleca się spożywanie dużej ilości płynów, co pomaga wypłukać pozostałe drobne fragmenty kamieni z układu moczowego oraz zapobiega ewentualnym zakażeniom. Aktywność fizyczną można stopniowo zwiększać, unikając jednak intensywnego wysiłku przez kilka tygodni po zabiegu. Większość pacjentów wraca do normalnej aktywności, w tym pracy  w ciągu tygodnia od zabiegu, chociaż czas ten może się różnić w zależności od indywidualnych czynników  takich jak ogólny stan zdrowia i przebieg samego zabiegu.

Lek. med. Michał Swolkień

Specjalista urologii i andrologii. Absolwent Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, urolog FEBU – uzyskał prestiżowy dyplom Europejskiej Rady Urologii. Członek Towarzystw Urologicznych: Polskiego (PTU), Europejskiego (EAU) i Amerykańskiego (AUA), a także Członek Polskiego i Amerykańskiego Towarzystwa Andrologicznego. Na co dzień zajmuje się kompleksową diagnostyką i leczeniem kamicy dróg moczowych, łagodnym rozrostem gruczołu krokowego, niepłodnością męską oraz zaburzeniami andrologicznymi.  Specjalizuje się w wykonywaniu małoinwazyjnych operacji stosowanych w leczeniu kamicy dróg moczowych oraz łagodnego rozrostu gruczołu krokowego.

Szpital na Klinach

ul. Kostrzewskiego 47

Kraków

tel: 12 267 40 64, mail: rejestracja@neohospital.pl

szpitalnaklinach.pl