Twórca dokumentu, krakowski filmowiec Bogumił Godfrejów, który w 2001 roku był nominowany do Oscara za krótkometrażowy film „Męska sprawa”, prosi o kontakt świadków walki o krzyż i pacyfikacji Nowej Huty. Film powstaje we współpracy z oddziałem Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie.

– Chodzi o obie strony konfliktu, zarówno demonstrantów, jak i ludzi związanych z ówczesnymi władzami oraz siłami milicyjnymi – wyjaśnia Janusz Ślęzak z krakowskiego oddziału IPN.

Świadkowie poszukiwani

Twórcy dokumentu poszukują zwłaszcza osób, które pamiętają lub posiadają informacje o bohaterach takich jak: ks. Mieczysław Satora, Władysław Ryś, Jan Kotyza, Józef Sawa, Tadeusz Górski, Leon Król, Lucjan Motyka, Zbigniew Skolicki, bp. Karol Wojtyła, Józef Krawczyk, Zenon Kliszko, Eugeniusz Muszyński, Wiesław Ciupiński, Ludwik Bujnowicz, Stanisław Zgraja, Izydor Szczupacki, Helena Majewska, Jan Lis, Tadeusz Miska, Andrzej Wójcik, Stanisław Wałach.

Na stronie IPN i facebookowej grupie „Uczestnicy obrony krzyża nowohuckiego 27 kwietnia 1960” są już dostępne zdjęcia z kwietnia 1960 roku.

– Być może odnajdą państwo na nich siebie, osoby z rodziny lub znajomych – informuje Ślęzak.

Wszystkie informacje można przekazywać na adresy e-mail: bgodfrejow@poczta.onet.pl, wojciech.paduchowski@ipn.gov.pl i obbh.krakow@ipn.gov.pl oraz na numer telefonu 12 289 20 70.

Współtwórcą scenariusza i konsultantem naukowym jest dr Wojciech Paduchowski z Biura Badań Historycznych, który stworzy monografię „Karły pod Krzyżem. Nowohucki protest w kwietniu 1960 r.”. Oprócz tego oddział IPN i Dom Kultury im. Cypriana K. Norwida zorganizują wystawę „Krzyż. Symbol wiary i wolności”.

Miasto bez Boga

Zamieszki, jakie wybuchły 27 kwietnia 1960 roku w Nowej Hucie, miały związek z decyzją władz o usunięciu krzyża z os. Teatralnego.

Według założeń Nowa Huta miała stać się „miastem bez Boga”. Ówczesne władze obiecały w 1956 roku, że na zbiegu ulic Marksa i Majakowskiego powstanie kościół. W miejsce planowanej budowy postawiono drewniany krzyż. Jednak reformy i zaostrzenie polityki wobec Kościoła sprawiły, że po trzech latach decyzję cofnięto.

Bohaterowie

27 kwietnia 1960 roku, około 8.30, na osiedle przyjechała grupa robotników, która miała za zadanie usunąć krzyż. Zgromadzeni wokół przechodnie zaczęli protestować.

Na miejsce zaczęły przybywać oddziały milicji, ZOMO i funkcjonariusze SB. Około godziny 14.00 doszło do starć, a milicjanci użyli gazu łzawiącego. Do manifestujących dołączyła część robotników wracających z drugiej zmiany w Hucie im. Lenina.

Po południu walki objęły całą Nową Hutę – na miejsce przybywały kolejne oddziały milicji i wojsk Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Modlących pod krzyżem atakowano, milicja zaczęła masowe łapanki, aresztowała znajdujących się w pobliżu miejsca zdarzeń mieszkańców. W kierunku uciekających manifestantów padły strzały.

W związku z zamieszkami aresztowano prawie 500 osób, władze skonfiskowały pieniądze, które mieszkańcy Nowej Huty zebrali na budowę świątyni.

Pierwszy kościół w Nowej Hucie – Arka Pana – powstał siedem lat później, kilkaset metrów dalej. W 1991 roku uchwałą rady miasta zmieniono nazwę ulicy Majakowskiego na Obrońców Krzyża.