Statystyki są nieubłagane – co roku miliony kobiet stają przed diagnozą, która zmienia ich życie. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w 2020 roku na świecie zdiagnozowano około 2,3 miliona nowych przypadków raka piersi, nowotwór ten odpowiada również za największą liczbę zgonów wśród kobiet z przyczyn onkologicznych – w 2020 roku odnotowano ich ok. 685 tysięcy. Rak piersi stanowi ogromne wyzwanie nie tylko dla chorych, ale także dla systemów opieki zdrowotnej, które zmagają się ze stale rosnącą liczbą zachorowań. Dlatego warto pamiętać, że wczesne wykrycie choroby znacząco zwiększa szanse na jej wyleczenie, a często również na mniej obciążające leczenie onkologiczne. Rozwój medycyny pozwala na wdrażanie coraz to nowszych metod leczenia, które przynoszą lepsze efekty.

Jak zaczyna się rak piersi?

Dr n. med. Elżbieta Marczyk – chirurg onkolog z krakowskiego Szpitala na Klinach: Rak piersi rozwija się, gdy komórki w obrębie gruczołu piersiowego zaczynają się nieprawidłowo i niekontrolowanie dzielić. Do takiej sytuacji dochodzi pod wpływem różnych czynników karcinogennych i jeśli system immunologiczny nie będzie w stanie poradzić sobie z tym wyzwaniem – może w konsekwencji doprowadzić do powstania masy guza nowotworowego. Proces ten rozpoczyna się od pojedynczej komórki, która ulega  transformacji nowotworowej pod wpływem pojawienia się mutacji genowej. W zmutowanej komórce są zakłócone normalne mechanizmy regulujące podział i wzrost komórki, co skutkuje jej niepohamowanym  i nieprawidłowym namnażaniem. W zdrowym organizmie procesy podziału komórkowego są ściśle kontrolowane, natomiast w przypadku pojawienia się transformacji nowotworowej mechanizmy te zawodzą.

Co możemy zrobić, aby wykryć nowotwór najwcześniej?

Nasze działania profilaktyczne obejmujące badania obrazowe piersi pozwalają wykryć wczesne przedinwazyjne postacie raka, które przy odpowiednim postępowaniu leczniczym mogą zostać całkowicie wyleczone. Rozpoznanie raka w  stadium przedinwazyjnym, kiedy nie ma on jeszcze zdolności przerzutowania i jest ograniczony tylko do gruczołu piersiowego pozwala nie tylko na całkowite wyleczenie, ale również w większości przypadków, na zachowanie gruczołu piersiowego i układu chłonnego pachy. Najczęściej leczymy te formy w sposób oszczędzający gruczoł piersiowy wykonując tzw. kwadrantektomię, czyli wycięcie nieprawidłowych nowotworowo zmienionych tkanek z marginesem tkanek zdrowych. Postępowanie takie wymaga uzupełniającej radioterapii. Gdy rak wewnątrzprzewodowy ma postać rozległą, zajmującą stosunkowo duży obszar piersi uniemożliwiając wykonanie operacji oszczędzającej z dobrym końcowym efektem estetycznym wówczas amputujemy gruczoł piersiowy i takie postępowanie nie wymaga już dodatkowego leczenia napromienianiem. W podtypach raka luminalnego hormono-zależnego możemy profilaktycznie wdrożyć leki blokujące receptory hormonalne, co dodatkowo zabezpiecza przed nawrotem nowotworu. W przypadkach wczesnego, nienaciekającego raka piersi pacjentka na ogół nie ma żadnych objawów choroby, a zmiany nowotworowe są widoczne jedynie w badaniach obrazowych. Dlatego tak ważne jest wykonywanie przez kobiety regularnych, profilaktycznych badań obrazowych piersi, które mogą pomóc w wykryciu wczesnego, bezobjawowego raka, który jest chorobą wyleczalną. Inna sytuacja jest w postaciach bardziej zaawansowanego raka, gdzie najczęściej możemy wyczuć palpacyjnie guza w gruczole piersiowym lub gdy są obecne powiększone zmienione nowotworowo węzły chłonne pachowe, to przypadki raka naciekającego, inwazyjnego, który ma zdolność przerzutowania. W pierwszej kolejności najczęściej są to przerzuty drogą limfatyczną układu chłonnego do węzłów pachowych, a następnie drogą krwionośną do narządów odległych. W tych najbardziej zaawansowanych stadiach choroby, czyli rozsiewie nowotworowym komórki rakowe mogą tworzyć guzy przerzutowe w różnych miejscach i narządach odległych, najczęściej w kościach, płucach, wątrobie i mózgu. Wtedy możemy zaproponować jedynie leczenie objawowe, paliatywne aby zminimalizować objawy choroby, zahamować jej dalszy rozwój i możliwie jak najbardziej wydłużyć życie w jak najbardziej możliwym komforcie. Widzimy więc, że jeśli chcemy stworzyć maksymalną szansę wyleczenia raka piersi musimy wykryć go odpowiednio wcześnie, zanim rozprzestrzeni się poza gruczoł piersiowy i ostatecznie obejmie cały organizm w postaci rozsiewu.



Tak objawia się rak piersi. Nie bagatelizuj tych objawów!

Każda zmiana w wyglądzie piersi powinna zwrócić naszą uwagę, zaczerwienienie skóry, obrzęk brodawki, wyciek, czy jej owrzodzenie, a przede wszystkim obecność guza w piersi, który najczęściej w początkowym okresie nie daje on żadnych dolegliwości bólowych. Czasem może pojawić się kilka objawów równocześnie, np. guzowi w gruczole piersiowym może towarzyszyć krwisty wyciek z brodawki sutkowej lub zaciągnięcie skóry w jego rzucie, asymetria piersi, zmiana jej obrysu i kształtu. Wszystkie te dolegliwości powinny skłonić do chorą do wykonania badań obrazowych lub wizyty u onkologa. Niepokojącym objawem jest także owrzodzenie, wciągnięcie, czy usztywnienie brodawki sutkowej jednej piersi, asymetryczne w stosunku do piersi drugiej, zwłaszcza jeśli towarzyszy temu guz w okolicy zabrodawkowej, czy krwisty wyciek. Zmiana konsystencji jednej piersi w stosunku do drugiej, jej obrzęk, stan zapalny skóry piersi z objawem tzw. skórki pomarańczy, który nie cofa się mimo stosowanego leczenia przeciwzapalnego, to również niepokojące sygnały. Powiększone, twarde węzły  pachowe, okolic obojczyka i węzły szyjne mogą także świadczyć o raku piersi. Objaw, który wymieniam na końcu to ból piersi ponieważ bardzo rzadko towarzyszy wczesnej postaci raka piersi, natomiast jest często obecny w postaciach zaawansowanych miejscowo, w których dochodzi do naciekania przez nowotwór ściany klatki piersiowej.

Rak piersi u różnych pacjentek rozwija się różnie długo. W zależności od typu histopatologicznego, a zwłaszcza podtypu biologicznego może to być kilka lub kilkanaście miesięcy zanim pojawią się pierwsze objawy kliniczne.

To tempo wzrostu nowotworu zależy od wielu czynników związanych z  typem samego raka i jego agresywnością, ale też ze stanem biologicznym organizmu i jego zdolnością obronną. Dlatego regularne samobadanie oraz powtarzalność wykonywania profilaktycznych badań obrazowych piersi są niezwykle ważne w wykrywaniu raka w jego wczesnym etapie, kiedy leczenie jest najbardziej skuteczne, a jednocześnie najmniej rozległe obciążające dla chorego.

Rak piersi coraz częściej diagnozowany jest u młodych kobiet. Dlaczego?

Nie zapominajmy - rak piersi jest chorobą, która może rozwinąć się u kobiety w każdym wieku. Największe ryzyko zachorowania przypada na okres około- i po-menopauzalny, kiedy dochodzi do zmian hormonalnych w organizmie. Aktualnie ponad 60% przypadków raka piersi diagnozuje się u kobiet między 50-59 rż. Niemniej jednak coraz częściej obserwuje się zachorowania u młodszych kobiet, w wieku 30-40 lat a nawet jeszcze młodszych. Wśród tych młodych pacjentek, częściej niż u starszych, diagnozujemy raki o podłożu genetycznym. Diagnozujemy wówczas najczęściej mutacje genów BRCA1, BRCA2 ale też patologiczne mutacje w obrębie genów CHEK2 i PALB. Raki piersi o podłożu genetycznym stanowią parę procent wszystkich raków piersi, a w pozostałej większości przypadków trudno jednoznacznie zidentyfikować przyczynę zachorowania. Istnieją przypuszczenia, że na rozwój raka piersi w coraz młodszym wieku wpływają zmiany stylu życia. Współczesne kobiety coraz później decydują się na macierzyństwo, co wpływa na ich profil hormonalny. Późna ciąża lub jej brak a także krótszy okres karmienia piersią mogą zwiększać ryzyko rozwoju raka piersi. Dodatkowo, większa ekspozycja na  różne przyjmowane leki hormonalne może przekładać się na zwiększone ryzyko zachorowania.

Warto pamiętać, że nowotwory są uważane za choroby cywilizacyjne, które w znacznym stopniu są związane z uwarunkowaniami środowiskowymi takimi jak industrializacja, zanieczyszczenie powietrza, złe nawyki żywieniowe, stosowanie różnych używek a także przewlekły stres. Na ryzyko rozwoju raka piersi mogą wpływać takie czynniki jak otyłość, niska aktywność fizyczna, niezdrowa dieta czy zaburzenia snu, choć dokładne mechanizmy działania wciąż są niejasne i stanowią przedmiot badań.

Pamiętajmy, że na wzrost wykrywania raka piersi u coraz młodszych kobiet ma wpływ także szerszy dostęp do badań diagnostycznych, w tym także również genetycznych oraz coraz większa świadomość kobiet i ich zainteresowanie wykonywaniem badań profilaktycznych. Coraz częściej wykrywa się wczesne raki, które nie dają jeszcze żadnych objawów klinicznych, a można je zobaczyć np. w mammografii, USG, czy rezonansie piersi. To jest dobry trend pozwalający leczyć z efektem pełnego wyleczenia z choroby nowotworowej.

Diagnoza: rak piersi. Jak wygląda leczenie?

Leczenie raka piersi zależy od wielu czynników, takich jak stopień zaawansowania choroby, typ histopatologiczny raka, jego podtyp biologiczny oraz wiek i ogólny stan zdrowia pacjentki. Bardzo ogólnie mówiąc podstawową metodą leczenia raka piersi jest leczenie chirurgiczne. W większości przypadków jest ono uzupełniane innymi formami leczenia, czyli radioterapią, czy leczeniem systemowym- chemioterapią, hormonoterapią i immunoterapią. Leczenie chirurgiczne może być oszczędzające gruczoł piersiowy lub amputacyjne. W stadiach niezaawansowanych metodą z wybory jest leczenie oszczędzające polegające na  wycięciu kwadrantu piersi wraz z guzem z odpowiednio szerokimi marginesami tkanek zdrowych z następową radioterapią. Postępowanie takie obok skuteczności onkologicznej zapewnia dobry efekt estetyczny. W sytuacjach klinicznych bardziej zaawansowanych, wielo-ogniskowości, wielo-ośrodkowości lub przy genetycznie uwarunkowanych rakach piersi, a także tam gdzie wyjściowo przewidywalny efekt estetyczny po operacji oszczędzającej nie byłby dobry - proponujemy leczenie amputacyjne. W części przypadkach może być ono uzupełnione leczeniem rekonstrukcyjnym, które wykonywane jest jednoczasowo lub po pewnym okresie czasu od pierwotnego leczenia.



Leczenie systemowe, czyli leczenie poprzez podaż konkretnych leków może być zastosowane przed leczeniem operacyjnym raka piersi lub po nim, jako uzupełnienie albo też w obu przypadkach. Decyzja o konieczności i sekwencji leczenia systemowego podejmowana jest w zależności od rodzaju raka i jego zaawansowania uwzględniając stan ogólny i wiek chorego. Leczenie systemowe obejmuje chemioterapię, hormonoterapię oraz immunoterapię.

Obrazowo mówiąc chemioterapia polega na podawaniu leków, które niszczą szybko dzielące się komórki nowotworowe, zarówno te w piersi jak i  na obwodzie, które potencjalnie mogą tworzyć przerzuty odległe.  Hormonoterapia, która jest stosowana u kobiet z rakami luminalnymi, czyli hormonozależnymi obejmuje leki blokujące działanie tych hormonów, aby tym samym pomóc w zatrzymaniu wzrostu nowotworu. Terapie celowane to nowoczesne metody leczenia, które koncentrują się na specyficznych cechach komórek nowotworowych, takich jak nadekspresja białka HER2, która promuje wzrost nowotworu. W tym przypadku leki blokują działanie tego białka, hamując tym samym rozwój raka. Tak w bardzo wielkim uproszczeniu i skrócie wygląda leczenie raka piersi. W każdym przypadku jest ono dostosowane indywidualnie do potrzeb pacjenta.

Choć prognostyka raka piersi zależy od wielu czynników, w tym stadium zaawansowania choroby, typu nowotworu oraz reakcji na leczenie- to wczesne wykrycie raka piersi znacznie zwiększa szanse na pełne wyleczenie. W przypadku raka piersi wykrytego w pierwszym stadium wskaźnik przeżywalności pięcioletniej wynosi ponad 90%. Jednak w bardziej zaawansowanych stadiach, zwłaszcza gdy doszło już do przerzutów, rokowania stają się gorsze.

Nie zapominajmy, że profilaktyka raka piersi jest kluczowym elementem walki z chorobą. Regularne badania mammograficzne oraz samobadanie piersi są najskuteczniejszymi metodami wczesnego wykrywania nowotworu. Kobiety powinny być świadome swojego ciała i zwracać uwagę na wszelkie zmiany w piersiach. W przypadku kobiet z wysokim ryzykiem zachorowania, z dodatnim wywiadem rodzinnym i potwierdzonymi w badaniach genetycznych mutacjami patologicznymi powinny być stosowane intensywniejsze i częstsze badania kontrolne, jak również warto rozważyć operacje profilaktyczne.

Kiedy warto rozważyć profilaktyczną mastektomię?

Profilaktyczna mastektomia, czyli chirurgiczne usunięcie gruczołu piersiowego w celu zmniejszenia ryzyka zachorowania na raka jest decyzją, którą podejmuje się w określonych przypadkach wyraźnie zwiększonego  ryzyka wystąpienia raka piersi. Jest to poważny krok, który należy rozważyć po dokładnym zrozumieniu wszystkich aspektów leczenia i po konsultacji z lekarzem specjalistą. Taka operacja może znacznie zmniejszyć ryzyko zachorowania, jednak wiąże się również z poważnymi konsekwencjami fizycznymi i psychicznymi.

Decyzja o profilaktycznej mastektomii dotyczy kobiet, u których istnieje wyraźnie zwiększone ryzyko zachorowania na raka piersi, a czasem też jajnika, w zależności od rodzaju wykrytej mutacji. Wspomniane ryzyko zachorowania w ciągu życia może wynosić dla raka piersi nawet 70%. W takich sytuacjach profilaktyczna mastektomia może je obniżyć o ponad 90%.

Warto wiedzieć, że decyzja o profilaktycznej mastektomii jest bardzo indywidualna. Nie każda kobieta, która znajduje się w grupie wysokiego ryzyka, zdecyduje się na ten krok ale jednak większość kobiet wcześniej, czy później podejmuje tą decyzję. Jest to procedura, która ma konsekwencje emocjonalne, psychologiczne i fizyczne, dlatego trzeba się z nią oswoić i zaakceptować, wówczas cały proces leczenia przebiega łatwiej. Ważne jest, aby podejść do zagadnienia z pełną świadomością i po rozmowie z zespołem medycznym, który może pomóc ocenić ryzyko oraz dostarczyć pełnej informacji. Każda kobieta powinna rozważyć wszystkie dostępne opcje i świadomie wybrać tę, która najbardziej odpowiada jej indywidualnym potrzebom i sytuacji życiowej.

Dr n. med. Elżbieta Marczyk - chirurg ogólny, chirurg onkolog

Swoje doświadczenie zawodowe zdobywała m.in. w Instytucie Onkologii w Krakowie. Wyróżniona przez Ministra Zdrowia za cykl prac o nowotworach dziedzicznych. Zajmuje się rozpoznawaniem i leczeniem nowotworów w tym w szczególności raka piersi. Prowadzi szereg działań w zakresie profilaktyki i leczenia nowotworów złośliwych, głównie koncentrując się na raku piersi i jajnika oraz raku jelita grubego. Jako nieliczna w Polsce przeprowadza zabiegi rekonstrukcyjne podczas tego samego zabiegu zaraz po wykonaniu mastektomii. Specjalizuje się w zabiegach odtwórczych piersi.