W tym roku świętujemy jubileusz 240-lecia powstania teatru repertuarowego w Krakowie. Historia jego istnienia, chociaż burzliwa i rwana, jest pars pro toto historią polskiego teatru i jego najważniejszych zjawisk. Przez cały ten czas Staremu Teatrowi udało się zachować swoją wyjątkowość.
Na pytanie „jaki powinien być Narodowy Stary Teatr” odpowiedzią może być zatem próba zrozumienia czym Stary Teatr był i jak stał się samym sobą. Wszak nadany oficjalnie status „narodowego” postrzegać można jako swoistą ochronę tego niezwykłego w skali naszego kraju fenomenu. Fenomen Starego Teatru – tak należałoby nań spojrzeć.
Postanowiliśmy, by pytanie o przeszłość, teraźniejszość i przyszłość Starego Teatru zostało naświetlone cytatami zaczerpniętymi z wypowiedzi legendarnego Konrada Swinarskiego i niesłusznie dziś zapomnianej Lidii Zamkow.
I to naświetlone w sposób dosłowny, bo w oknach Muzeum Starego Teatru (MICET) zamieściliśmy neony z hasłami jubileuszowymi:
„Teatr – spójnia myśli” – Konrad Swinarski
Słowami Swinarskiego chcemy prowokować; chcemy zaproponować je, ale jednocześnie kłócić się z nim (sam Swinarski użył go zresztą mocno krytycznie), chcemy zbadać jego aktualność. Czym jest spójnia? Czy chodzi o jednotę poglądów, gustów estetycznych, zapatrywań na świat? Czy może jedynie o grunt spotkania, o miejsce, w którym można spróbować wspólnie porozmawiać o problemach otaczającej nas rzeczywistości, spróbować zdiagnozować je i poszukać ich rozwiązań? I czy teatr wciąż może być takim miejscem?
„A ja chcę, by widz ostro widział” – Lidia Zamkow
Lidia Zamkow była jedną z najaktywniejszych reżyserek w XX-wiecznej historii Starego Teatru. Jubileusz 240-lecia chcemy więc wykorzystać i do tego, by przypomnieć tę niezwykłą kobietę, pozostającą dziś w cieniu swoich kolegów po fachu. A jednocześnie – przypomnieć jej marzenie. Pragnienie Zamkow jest wyzwaniem dla wszystkich stron teatralnego spotkania: ostrość widzenia zobowiązuje twórczynie i twórców, zobowiązuje też tych, którzy siadają na widowni. Wszak, by posłużyć się bon-motem innego krakowskiego artysty, do teatru nie wchodzi się bezkarnie.
17 października, równo 240 lat po zatwierdzeniu przez władze miasta zgody na uruchomienie w Krakowie teatralnej działalności repertuarowej, proponujemy:
§ Pokaz spektaklu „Halka” w reżyserii Anny Smolar; po spektaklu na Dużej Scenie przemówienie Prezydenta Krakowa – prof. Jacka Majchrowskiego w gronie dyrektorów krakowskich teatrów;
§ Wieczorny mapping Fenomen Starego na fasadzie naszego gmachu przy Placu Szczepańskim: w telegraficznej galopadzie odbędziemy podróż przez dwadzieścia cztery dekady ewolucji architektury, zespołu i wydarzeń kształtujących oblicze Starego Teatru. Prezentacja powtórzona zostanie trzykrotnie w godzinach: 20.30, 21.00 i 21.45;
§ Tego dnia swoją działalność inauguruje również SKLEP TEATRALNY, zlokalizowany w Muzeum Starego Teatru (MICET), w którym będzie można nabyć gadżety teatralne oraz przygotowane specjalnie na Jubileusz wydawnictwo „FENOMEN STAREGO”.
Sezon jubileuszowy to także dziesięć premier, imprezy towarzyszące, a także kilka niespodzianek, które sukcesywnie będziemy Państwu zdradzać.
Do zobaczenia w Teatrze!
Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie to jedna z najstarszych publicznych scen w Polsce. Naszą patronką jest słynna XIX-wieczna aktorka, genialna wykonawczyni ról szekspirowskich na scenach Europy i Ameryki.
„Początki były skromne. Dnia 17 października 1781 roku krakowski magistrat udzielił Mateuszowi Witkowskiemu pozwolenia na «odprawianie komedii pod kondycją, aby na miesiąc płacił 50 złp.» do kasy miejskiej. Tak powstał pierwszy stały – polski, publiczny i zarazem zawodowy – teatr w Krakowie” – pisał profesor Jerzy Got, twórca krakowskiej teatrologii. W 1798 roku starosta brzegowski Jacek Kluszewski, który przejął teatr, przebudował dwie własne kamienice na rogu placu Szczepańskiego na budynek teatralny, w którym – po licznych przebudowach w czasie ponad 200 lat – teatr gra do dzisiaj.
Swój rozwój w XIX wieku Stary Teatr zawdzięczał takim dyrektorom jak Hilary Meciszewski, a zwłaszcza Stanisław Koźmian, autor istotnych reform w dziedzinie sztuki aktorskiej i reżyserii, które przyczyniły się do powstania słynnej „szkoły krakowskiej” – sposobu gry oraz zespołowego myślenia o teatrze, przenoszonych przez aktorów na inne polskie sceny. O sile krakowskiego Teatru decydowali wówczas tak wybitni aktorzy, jak: Helena Modrzejewska, Antonina Hoffman, Bolesław Ładnowski, Feliks Benda, Bolesław Leszczyński czy Ludwik Solski. Następny „złoty okres” dla Starego Teatru nastał po II wojnie światowej, za sprawą wybitnych dyrektorów, którzy dbając o wysoki poziom artystyczny krakowskiej sceny, wprowadzali interesujący repertuar, zarówno klasyczny (Ajschylos, Eurypides, Szekspir, Czechow, Dostojewski, Ibsen, Shaw), jak i współczesny (Ionesco, Camus, Dürrenmatt, Witkacy, Mrożek, Różewicz). Sceną przy placu Szczepańskim zarządzali kolejno Władysław Krzemiński (1957-1963), Zygmunt Hübner (1963-1969), Jan Paweł Gawlik (1970-1980), Stanisław Radwan (1980-1990), Tadeusz Bradecki (1991-1996), Krystyna Meissner (1997-1998), Jerzy Bińczycki (lipiec-październik 1998), Ryszard Skrzypczak (dyrektor naczelny 1998-2003), Jerzy Koenig (dyrektor artystyczny 1998-2002), Mikołaj Grabowski (2002-2012) Jan Klata (2013-2017) i Marek Mikos (2017-2020).
Legendę i artystyczną renomę Starego Teatru współtworzyli przez lata tak wielcy artyści jak: Tadeusz Kantor, Lidia Zamkow, Jerzy Grotowski, Zygmunt Hübner, Konrad Swinarski, Jerzy Jarocki, Andrzej Wajda, Krystyna Zachwatowicz, Jerzy Grzegorzewski, Stanisław Radwan, Zygmunt Konieczny, Zofia i Jerzy Skarżyńscy, Jerzy Juk-Kowarski, Wojciech Krakowski, Kazimierz Wiśniak, Krystian Lupa, Paweł Miśkiewicz, Mikołaj Grabowski i wielu innych. Swoje debiutanckie przedstawienia przygotowali tu Grzegorz Jarzyna i Krzysztof Warlikowski. Z zespołem Starego Teatru w ostatnich latach pracowali uznani reżyserzy młodego i średniego pokolenia, m.in: Maja Kleczewska, Anna Smolar, Monika Strzępka, Barbara Wysocka, Michał Borczuch, Wojciech Faruga, Krzysztof Garbaczewski, Jan Klata, Wojciech Klemm, Marcin Liber, Wiktor Rubin, Paweł Świątek czy Michał Zadara.
Od października 2020 roku dyrektorem Narodowego Starego Teatru jest Waldemar Raźniak.
Obecny repertuar teatru tworzą zarówno inscenizacje tekstów współczesnych, jak i reinterpretacje klasyki, a także nowatorskie projekty multimedialne i muzyczne. Stary Teatr pozostaje otwarty na młodych twórców: reżyserów, scenografów, kompozytorów i choreografów oraz nową dramaturgię – wiele inscenizowanych tekstów zostało napisanych specjalnie dla naszego teatru (m.in. przez Jolantę Janiczak, Pawła Demirskiego czy Michała Kmiecika). Obszar eksperymentów artystycznych wyznaczają spektakle warsztatowe, pokazy wideo i słuchowiska teatralne, wystawy, instalacje oraz spotkania z ludźmi teatru. Od 2009 do 2019 roku Stary Teatr współtworzył międzynarodową sieć Mitos21: European Theatre Network, zrzeszającą prestiżowe europejskie teatry. W ramach tej współpracy powstają wspólne, międzynarodowe projekty teatralne.
Od czerwca 2021 ponownie jesteśmy w gronie teatrów zrzeszonych w Unii Teatrów Europy.