Wybór metropolity krakowskiego, podobnie jak w innych archidiecezjach, był i jest procesem łączącym elementy kościelne i polityczne. Od średniowiecza aż po współczesność zmieniały się zarówno zasady nominacji, jak i rola arcybiskupa w regionie. Proces ten odzwierciedla tradycję Kościoła katolickiego oraz specyfikę epoki, w której dany metropolita pełnił posługę.

Kardynał Adam Stefan Sapieha (1911–1951). „Książę Niezłomny”

Adam Stefan Sapieha objął rządy w diecezji krakowskiej w 1911 roku. W 1925 roku, po podniesieniu diecezji do rangi archidiecezji, został jej pierwszym arcybiskupem metropolitą. W czasie II wojny światowej zasłynął jako niezłomny obrońca Kościoła i narodu, za co zyskał przydomek „Księcia Niezłomnego”. To on wyświęcił na kapłana Karola Wojtyłę, przyszłego papieża Jana Pawła II.

Adam Stefan Sapieha był uznawany za jednego z najwybitniejszych metropolitów krakowskich XX wieku, który pełnił swoją funkcję w okresie międzywojennym oraz w czasie II wojny światowej i początków PRL.

W okresie II wojny światowej Sapieha organizował pomoc dla Żydów, za co zyskał uznanie wśród polskiego społeczeństwa.

Sapieha od początku swojej kadencji stał się silnym i niezależnym duchownym, który potrafił stawić czoła zarówno władzom komunistycznym, jak i niemieckim okupantom. Kiedy Polska znalazła się pod wpływem ZSRR, jego postawa, będąca wyrazem patriotyzmu i niezłomności w obliczu represji, sprawiła, że cieszył się szacunkiem zarówno wśród duchowieństwa, jak i wśród świeckich.

Arcybiskup Eugeniusz Baziak (1951–1962): Administrator w trudnych czasach

Po śmierci kardynała Sapiehy, archidiecezją zarządzał arcybiskup Eugeniusz Baziak, wcześniej arcybiskup lwowski. Jako administrator apostolski kierował krakowskim Kościołem w trudnych latach powojennych, kiedy to katolicy w Polsce zmagali się z represjami ze strony władz komunistycznych. Mimo że został mianowany arcybiskupem metropolitą krakowskim, nominacja ta nie została ogłoszona z powodu jego śmierci.

Kardynał Karol Wojtyła (1964–1978): Z Krakowa do Watykanu

W 1964 roku arcybiskupem krakowskim został Karol Wojtyła. Jego nominacja była zaskoczeniem dla wielu, gdyż wówczas miał zaledwie 44 lata. Mimo młodego wieku, już wtedy był postrzegany jako wybitny teolog i duszpasterz. W czasie swojej posługi w Krakowie angażował się w dialog z intelektualistami oraz wspierał inicjatywy kulturalne.

Jego działalność duszpasterska i intelektualna szybko zyskały uznanie w diecezji, a jego bliskie związki z ruchem akademickim oraz młodzieżą stały się podstawą jego popularności.

Wojtyła zainicjował wiele reform w archidiecezji, skupiając się na katechezie, pracy z młodzieżą, a także na modernizacji struktur Kościoła. Jego przywiązanie do tradycji katolickich, a także otwartość na dialog ekumeniczny sprawiały, że był postrzegany jako nowoczesny, ale wierny nauce Kościoła. Działania Wojtyły w czasie jego kadencji w Krakowie były fundamentem dla jego późniejszego wyboru na papieża w 1978 roku.

Kardynał Franciszek Macharski (1978–2005): Nominacja bez sakry biskupiej

Po wyborze Karola Wojtyły na papieża, nowym metropolitą krakowskim został Franciszek Macharski. Jego nominacja była nietypowa, gdyż nie posiadał on wcześniej sakry biskupiej – był jedynie kapłanem. Był to przypadek rzadki, ale nie bezprecedensowy w historii Kościoła. Macharski kontynuował dzieło swojego poprzednika, kładąc nacisk na duszpasterstwo oraz działalność charytatywną. W ocenie wielu historyków kościoła, jego rządy były bardziej zachowawcze, w porównaniu z dynamiczną działalnością jego poprzednika.

Macharski stawiał na kontynuację tradycji, podkreślając katolickie nauki i dbając o to, by archidiecezja krakowska nie popadła w żadną skrajność ideologiczną. Był również ważnym uczestnikiem procesu, który prowadził do stabilizacji miejsca Kościoła katolickiego w Polsce po okresie PRL. Z kolei w stosunkach z władzami, Macharski preferował stosowanie bardziej wyważonej polityki, choć jego działania były często postrzegane jako mniej jednoznaczne niż rządy Wojtyły.

Po śmierci Jana Pawła II, jego wieloletni sekretarz, Stanisław Dziwisz, został mianowany metropolitą krakowskim. Jego nominacja była postrzegana jako kontynuacja dziedzictwa papieża-Polaka. Dziwisz skupił się na pielęgnowaniu pamięci o Janie Pawle II oraz na organizacji Światowych Dni Młodzieży w Krakowie w 2016 roku.

To z jego inicjatywy na Białych Morzach zostało wybudowane Centrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się”.

Był obdarzany dużym autorytetem, choć jego kadencja wiązała się także z kontrowersjami, zwłaszcza w kontekście kryzysów w Kościele (np. sprawy nadużyć seksualnych w Kościele).

Arcybiskup Marek Jędraszewski (od 2017): Filozof na czele archidiecezji

W 2017 roku stanowisko metropolity krakowskiego objął arcybiskup Marek Jędraszewski, wcześniej arcybiskup łódzki. Jego nominacja była pewnym zaskoczeniem, gdyż nie był bezpośrednio związany z archidiecezją krakowską.

Od początku swoich rządów stawiał na silne akcentowanie tradycji katolickiej, a także obronę wartości chrześcijańskich w przestrzeni publicznej. Jego stanowisko wobec współczesnych problemów społecznych, w tym wobec kwestii moralnych i światopoglądowych, spotkało się z zarówno poparciem, jak i krytyką.

Jędraszewski jest często postrzegany jako arcybiskup konserwatywny, który nie boi się wyrażać swoich opinii na temat aktualnych kwestii politycznych i społecznych. Jego kadencja zbiega się z czasem, kiedy Kościół w Polsce zmaga się z wieloma wyzwaniami, zarówno wewnętrznymi (kryzys powołań, nadużycia), jak i zewnętrznymi (sekularyzacja, zmiana wartości społecznych). W jego rządach pojawiły się jednak także kontrowersje, związane z jego twardym stanowiskiem w sprawach dotyczących LGBT, edukacji seksualnej czy polityki.

Nie tak dawno o abp. Jędraszewskim było głośno w związku z inicjatywą radnych z klubu Lewicy, którzy domagali się usunięcia metropolity z kapituły medalu Cracoviae Merenti.

O tym pisaliśmy poniżej: