W Żydowskim Muzeum Galicja trwa wystawa „Dziewczyna z pamiętnika. W poszukiwaniu Rywki Lipszyc”. To niezwykła opowieść o pamiętniku odnalezionym w 1945 roku przez radziecką lekarkę w Auschwitz-Birkenau.
Kim była tajemnicza Rywka Lipszyc? Co znajduje się w jej pamiętniku? To zapewne niektóre z pytań, jakie towarzyszyły pomysłodawcom wystawy, jak i będą towarzyszyć odwiedzającym Żydowskie Muzeum Galicja. „Dziewczyna z pamiętnika” to niezwykła opowieść o cierpieniu, nadziei, tęsknocie, strachu i codziennej walce. Ale od początku.
Rok 1945. Żołnierze radzieccy wyzwalają obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau. Jest wśród nich lekarka, która nieopodal ruin krematorium odnajduje szkolny zeszyt. Okazało się, że to pamiętnik pisany przez czternastoletnią Rywkę Lipszyc w łódzkim getcie między październikiem 1943 a kwietniem 1944 roku.
– Kobieta nie rozumiała języka polskiego i próbowała dowiedzieć się od osób znających ten język, o czym jest pamiętnik – mówi Jakub Nowakowski, dyrektor Żydowskiego Muzeum Galicja. – Niestety wówczas nikt nie był w stanie jej pomóc. Zabrała więc dokument na Syberię i tam przekazała go swojej córce, a ta – swojej.
Wnuczka lekarki w 2008 roku pokazała dziennik Anicie Friedman z Jewish Family and Children’s Services w San Francisco. Po ponad 60 latach od odnalezienia dziennik został przetłumaczony, opatrzony komentarzami historycznymi i wydany w formie książki.
Świat oczami nastoletniej dziewczyny
Wystawa w muzeum to zapis życia i dorastania Rywki w łódzkim getcie, co stanowi punkt wyjścia ekspozycji. Fragmenty dziennika opatrzono komentarzami ekspertów, m.in. historyka, lekarki, psychologa czy rabinki. Nie zapomniano również o artefaktach i dokumentach pochodzących z muzeów z Polski, USA, Izraela, Niemiec i Belgii. Zabawka, naparstek czy korale to świadectwo personalnego wymiaru zagłady.
Archiwalne fotografie, które można zobaczyć na wystawie ilustrujące opowieść Rywki Lipszyc, zrobili trzej fotografowie getta w Łodzi – Henryk Ross, Mendel Grossmann i Walter Genewein. Niektóre z negatywów uległy zniszczeniu i są niekompletne.
Wątek feministyczny
Historia przedstawiona w „Galicji” to przede wszystkim narracja kobiet. Większość znanych opowieści i wspomnień czasów okupacji niemieckiej dotyczy przede wszystkim losów mężczyzn – polityków, żołnierzy czy przywódców. Rywka przedstawia ten świat inaczej. Mężczyźni pojawiają się raczej we wspomnieniach, a świat przedstawiany przez młodą dziewczynę dotyczy relacji pomiędzy kobietami.
– Trzeba zwrócić uwagę na ten „łańcuch kobiet”. To właśnie one wzięły na siebie ciężar zachowania tego dokumentu i próbę zrozumienia czym on jest – tłumaczy Nowakowski. – Co więcej, Rywka nie przyjaźniła się z chłopcami ze względu na zasady i religijność. Dlatego też poprzez wystawę i przygotowanie jej przez kobiety oddajemy jej hołd i szanujemy ten kobiecy świat. Nie chcemy go burzyć przez komentarze mężczyzn.
Warto jednak zaznaczyć, że pamiętnik nie opowiada jedynie o dramatycznych wydarzeniach.
– To również opowieść o nadziei. Rywka była bardzo religijna, a wiara dawała jej siłę przez cały czas. Dotyczy tego jeden z wątków, kiedy to wiosną 1944 roku nauczycielka w tajnej szkole zadała uczniom zadanie pod tytułem: jak będzie wyglądało wasze życie po osiedleniu w Palestynie? Jak widać, zachęcała ona do patrzenia w przyszłość – opowiada dyrektor Żydowskiego Muzeum Galicja.