Ekspozycja prezentowana jest w Kamienicy Szołayskich i stanowi drugą z trzech odsłon cyklu „Japonia u progu nowoczesności. Design i wzornictwo ubiorów od około 1900 roku do lat 60. na przykładzie darów współczesnych w Muzeum Narodowym w Krakowie”.

– Wszystkie odsłony z cyklu bazują na naszych najnowszych darach z 2017 i 2022 roku. Prezentujemy różne typy tkanin. Nie tylko najbardziej kojarzone z Japonią kimona, ale także krótkie narzutki zwane haori, pasy obi, czy płaszcze podróżne michiyuki. Na pierwszej odsłonie skupiliśmy się na rozróżnieniu poszczególnych elementów garderoby, ich konstrukcji, typach splotów czy sposobach tkania. Teraz zaś chcemy opowiedzieć o kwestiach wizualnych, czyli o umieszczonych na nich motywach – mówi Agnieszka Gach, asystentka kuratora ekspozycji.

Motywy jako fenomen japońskiej myśli projektowej

Tradycyjne japońskie stroje często odzwierciedlają status społeczny, bogactwo i gust. Dostosowane są także do pór roku oraz okazji. Ich znaczenie można odczytać za pomocą techniki wykonania, konstrukcji i przede wszystkim zdobiących je dekoracji.

Wzory umieszczane na japońskich tekstyliach pełnią jednak nie tylko funkcję „informacyjną”, ale także alegoryczną, pokazując głębokie znaczenie symbolu w japońskiej kulturze.

– Motywy te przede wszystkim nawiązują do świata fauny i flory, czyli do natury, z którą Japończycy są bardzo mocno związani. Nie tylko kulturowo, religijnie, ale też poprzez codzienne życie, kuchnie sezonową czy właśnie tkaniny – wyjaśnia Agnieszka Gach.

Na ekspozycji zwiedzający mogą zobaczyć ponad 20 obiektów, prezentujących różnorodne motywy. Elementy japońskiej garderoby w postaci kimon, pasów obi, narzutek haori czy płaszczy podróżnych michiyuki pochodzą z XX wieku, począwszy od ok. 1900 roku aż do lat 60.

Symbolika świata przyrody

Na przestrzeni wieków kanon japońskich motywów i ich symbolicznych znaczeń rozrósł się i zróżnicował. – Najbardziej związany kwiat z Japonią, czyli chryzantema (kiku), dziś symbol związany z rodem cesarskim, na początku kojarzony był jako kwiat ozdobny i leczniczy. Dopiero później Japończycy zachwycili się jego pięknem i podnieśli rangę na tak wysoki poziom. Obecnie chryzantema jest symbolem dostojeństwa, szlachetności, piękna i długowieczności – tłumaczy Agnieszka Gach.

Motywy roślinne umieszczane na japońskich tekstyliach często mają więc wiele znaczeń. Przykładem jest chociażby kwiat śliwy (ume), który zwiedzający mogą zobaczyć na prezentowej na ekspozycji narzucie haori.

– Śliwa jest pierwszym drzewem, które zakwita na wiosnę, gdy na konarach drzewa jest jeszcze śnieg. Stanowi więc symbol odrodzenia i nowego początku. Jednak ze względu na to, iż kwitnie przy niesprzyjających warunkach zimowych, jest też symbolem długowieczności oraz siły – opowiada Agnieszka Gach.

Zwierzęta zaś, poprzez przypisane im cechy fizyczne, stają się narzędziami do wyrażenia dobrowróżebnych życzeń, związanych z pomyślnością czy zdrowiem. Mówi się, że żurawie, kojarzone z Japonią ptaki, żyją tysiąc lat i zawsze łączą się w pary. Umieszczane na japońskich strojach np. kimonach panien młodych, stanowią życzenie długiego i szczęśliwego życia małżeńskiego.

Wystawa „Motywy jako fenomen japońskiej myśli projektowej" rozwija wątek tradycyjnych motywów zdobniczych, wyjaśniając jednocześnie ich pochodzenie oraz często nieoczywistą symbolikę.

Druga odsłona ekspozycji potrwa do jesieni. Później zaś w Kamienicy Szołayskich zwiedzający będą mogli zobaczyć japońskie ubiory na starych fotografiach – odbitkach albuminowych przechowywanych w kolekcji MNK.

Ekspozycji towarzyszą wykłady kuratorskie z oprowadzaniem. Najbliższy z nich, zatytułowany „Symbolika świata przyrody. Znaczenie natury w japońskiej kulturze i wzornictwie”, odbędzie się 21 lipca o godz. 17:00.