Zagospodarowanie terenu poobozowego, adaptacja Szaregu Domu na cele muzealne oraz budowa Memoriału to trzy główne wyzwania, przed którymi stoi Muzeum KL Plaszow. Prace inwestycyjne mają potrwać do 2025 roku.
Zakończyło się opracowanie części projektów wykonawczych i budowalnych dotyczących Muzeum KL Plaszow. Instytucja ta powstała w 2021 roku, by objąć opieką teren po byłym niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym Plaszow, funkcjonującym w latach 1942–1945.
– Miasto od kilkudziesięciu lat stara się pamiętać o swoich żydowskich mieszkańcach i ich tragicznym losie w trakcie II wojny światowej, ale także czuje się w obowiązku dbać o dziedzictwo krakowskich Żydów. Jednym z takich miejsc jest właśnie teren byłego obozu płaszowskiego, na którego terenie Niemcy utworzyli obóz. Dla wielu Polaków, a szczególnie krakowian, miejsce to jest miejscem cierpienia i śmierci – powiedziała na konferencji prasowej Katarzyna Olesiak, dyrektorka Wydziału Kultury i Dziedzictwa Narodowego UMK.
W marcu 2021 roku miasto i ministerstwo kultury, dziedzictwa narodowego i sportu podpisały umowę o współprowadzeniu Muzeum – Miejsca Pamięci KL Plaszow, zobowiązując się przeznaczyć na jego realizację po 25 mln zł.
– Dzisiejsza prezentacja to w pewien sposób zamknięcie drugiego etapu prac projektowych i dyskusji nad formą upamiętnienia. Ten proces był konieczny, bo dzięki niemu możliwe było wypracowanie rozwiązań, które uwzględniają zarówno rację projektantów, muzeum, jak i mieszkańców Krakowa – dodała Katarzyna Olesiak.
Upamiętnienie ofiar obozu
Teren po byłym nazistowskim obozie Plaszów zajmuje 37 ha powierzchni i wpisany jest do rejestru zabytków. Znajdują się na nim dwa cmentarze żydowskie oraz miejsca masowych straceń.
– To, co muzeum planuje dla tego miejsca, to zagospodarowanie placu poobozowego, tak by był on dostępny zarówno dla mieszkańców, jak i osób z zewnątrz odwiedzających to miejsce. Prowadzone są także prace renowacyjne w Szarym Domu, by służył on celom muzealnym. Ponadto chcemy wybudować nowy obiekt wystawowy, który będzie usytuowany poza historycznym terenem, czyli Memoriał – wyjaśniła Monika Bednarek, reprezentant zarządcy Muzeum KL Plaszow.
Na podstawie projektu budowlanego Grupy Projektowej GPP zostały przygotowane projekty wykonawcze dla Memoriału (autor: BBC Best Building Consultants) oraz dla terenu po byłym obozie KL Plaszow (autor: Grupa Projektowa GPP Borysław Czarakcziew i Sławomir Kogut). Wykonano także projekt budowlany dla Szarego Domu (autor: Biuro Projektów Piotr Wolarek), jedynego budynku zachowanego w całości z czasów okupacji niemieckiej.
Miejsce, w którym głos zostanie oddany świadkom
Szary Dom, zbudowany w 1925 r., początkowo pełnił funkcję budynku administracyjnego cmentarza Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie i siedziby Bractwa Przedpogrzebowego Chewra Kadisza. W trakcie istnienia obozu KL Plaszow w piwnicach budynku mieścił się areszt, a na piętrach biura zarządu. Po wojnie urządzono w nim mieszkania komunalne i prywatne.
– Chcemy, aby miejsce to miało charakter reprezentacyjny. Sam budynek zgodnie z wytycznymi konserwatorskimi ma być przywrócony do stanu z lat 40. Nie ingerujemy zasadniczo w jego wnętrze. Jedynym dodatkowym elementem będzie wejście główne od strony cmentarza żydowskiego – powiedziała Monika Bednarek.
Na parterze i w piwnicach Szarego Domu powstanie wystawa stała, a na piętrze znajdą się pomieszczenia edukacyjne, ogólnodostępna mediateka i miejsce kontemplacji. Scenariusz wystawy w Szarym Domu zakłada, że będzie to miejsce, w którym głos oddany zostanie przede wszystkim świadkom.
Jak będzie wyglądał teren poobozowy?
Kolejnym istotnym elementem, wchodzącym w skład Muzeum – Miejsca Pamięci KL Plaszow, jest teren poobozowy.
– To była najtrudniejsza część do zaprojektowania, bo z jednej strony chcieliśmy spełnić oczekiwania mieszkańców, którzy zżyli się z tym terenem, korzystają z niego też jako miejsce spacerów i odpoczynku, a z drugiej strony chcieliśmy określić, gdzie zaczyna się to miejsce pamięci – podkreśliła Monika Bednarek.
Teren poobozowy nie będzie ogrodzony, jednak przy głównych wejściach oraz wzdłuż ulicy Joachima, Jerozolimskiej i Swoszowickiej usytuowane będą słupy z betonu architektonicznego, świadczące o wejściu na teren miejsca pamięci. Oznaczone będą także tereny dwóch cmentarzy oraz plac apelowy. Pojawi się również kilka ławek.
– Na terenie poobozowym znajdą się dodatkowe elementy, takie jak tablice wystawowe, oznaczające najważniejsze miejsca z punktu widzenia obozu, czyli trzy miejsca masowych straceń. W różnych punktach terenu znajdzie się też 47 kostek, nazywanych punktami terenowymi, które będą postawione w tych miejscach, gdzie zachowały się relikty poobozowe – dodała Monika Bednarek.
Muzeum ukryte pod ziemią
Głównym budynkiem muzealnym ma być Memoriał usytuowany przy ulicy Kamieńskiego, poza terenem obozu. Architekci zaprojektowali obiekt wtopiony w skarpę, ukryty pod ziemią, wykorzystując naturalne ukształtowanie terenu. Widoczna ma być jedynie elewacja frontowa budynku.
– Z Memoriału zwiedzający będą wychodzić tunelem prowadzącym pod ulicą Swoszowicką na niewielki plac, gdzie znajduje się makieta z terenem obozu z okresu 1944 roku. Z tego placu zwiedzający ponownie wejdą na teren KL Plaszow. Mamy więc dwa główne wejścia na teren poobozowy – jedno przy Szarym Domu, a drugie przy Memoriale – wyjaśniła Monika Bednarek.
W nowo powstałym budynku Memoriału znajdować ma się wystawa historyczna. W grudniu 2022 r. rozstrzygnięto konkurs na aranżację ekspozycji. Najlepszy projekt przedstawiła pracownia Koza Nostra z Krakowa. Z kolei przetarg na budowę Memoriału został ogłoszony 30 grudnia 2022 roku.
W tym roku planowe jest ogłoszenie przetargów na zagospodarowanie terenu wokół Memoriału, roboty budowlane związane z adaptacją Szarego Domu na cele muzealne oraz zagospodarowanie terenu po byłym obozie. Wszystkie prace inwestycyjne związane z Muzeum KL Plaszow mają zakończyć się w 2025 roku.
Plansze z wizualizacjami będzie można oglądać do końca lutego na dziedzińcu Muzeum Podgórza.