Szara Kamienica, niegdyś „gniazdo wojewodów i magnatów”, ma niezwykle ciekawą historię. Niektóre źródła podają, że to właśnie przed tym budynkiem dokonano ostatniej publicznej egzekucji w Krakowie.
Zlokalizowana w ścisłym centrum Krakowa Szara Kamienica powstała w drugiej połowie XIII wieku. Zbudowano ją z kamienia. Za czasów Kazimierza Wielkiego została nadbudowana i rozbudowana, zresztą nie ostatni raz. Podczas następnej przebudowy budynek połączono z sąsiednią kamienicą, a całość otrzymała piękną attykę: „tak powstał nieomal pałac”. Jednak to nie koniec. Szara Kamienica została przebudowana również w połowie XVII wieku. Z tamtego okresu pochodzi piękny portal, wykonany we włoskim warsztacie rzeźbiarskim braci Andrzeja i Antoniego Castellich.
„Szara Kamienica to gniazdo wojewodów, magnatów, bywali tu królowie, tu miały siedziby rządy rewolucyjne, tu były kwatery powstańcze, tu kwitło życie mieszczańskie” – pisał w 1985 roku Jan Adamczewski na łamach magazynu kulturalnego „Kraków”. Przypominał, że w 1794 roku miał tu swoją kwaterę Tadeusz Kościuszko. Fakt ten został upamiętniony specjalną tablicą.
Ciekawostką jest, że w maju tego samego roku przed budynkiem dokonano ostatniej publicznej egzekucji w Krakowie. „Wyrokiem sądu skazany został na śmierć ksiądz Maciej Dziewoński. Udowodniono mu szpiegostwo na rzecz Rosjan, których tajnym listem informował, że Kraków najłtatwiej zdobyć, atakując go od strony Bronowic, gdyż tam okopy prawie że nie istnieją” – czytamy w artykule Adamczewskiego. Choć tutaj trzeba zaznaczyć, że inne źródła (np. Blog Historyczny Agnieszki Lisak) podają, że była to ostatnia publiczna egzekucja, ale na Rynku Głównym. Okazuje się, że w 1850 r. na Błoniach doszło do stracenia Franciszka Kaszuby, skazanego za dwa morderstwa. I to miała być ostatnia publiczna egzekucja w Krakowie.
Gotyckie sklepienia
Adamczewski pisał, że w kamienicy pełno jest „gotyckich sklepień, renesansowych stropów, kamiennych portali”. I przypominał kolejne wydarzenia z historii budynku. „Podczas wielkiego pożaru Krakowa w 1850 roku ogień nie oszczędził Szarej Kamienicy. Nie zachował się opis strat” – napisał Adamczewski. Po zajęciu Krakowa przez Austriaków i po upadku Wiosny Ludów pomieszczenia na pierwszym piętrze zamienione zostały na koszary milicji krakowskiej.
Jak można się dowiedzieć z ogólnodostępnych źródeł, w 1853 roku właścicielem kamienicy został Stanisław Feintuch, który zmienił nazwisko na Szarski i otworzył w budynku sklep oraz hurtownię w podwórzu. Początkowo firma miała bardzo szeroki asortyment. Sprzedawała kawę, cegły, chleb, lakiery. Z czasem przekształciła się w znany sklep „Szarski i Syn”.
Jan Adamczewski pisał, że firma Szarskich „zawsze była synonimem rzetelności, fachowości, najlepszych tradycji kupieckich starego Krakowa”. Jej zmierzch rozpoczął się podczas II wojny światowej. Niemcy usunęli ją wówczas z frontowych pomieszczeń kamienicy. Adamczewski reasumował w swoim artykule w magazynie kulturalnym: „Nic już nie zostało ze starej firmy, poza wspomnieniami wiekowych krakowian”.
Obecnie właścicielem budynku, wpisanego do rejestru zabytków, jest Fundacja Grey House. „Szara Kamienica to miejsce, gdzie w nowoczesny sposób krzyżują się różne dziedziny życia. Ten dawny magnacki pałac jest dziś wygodną siedzibą prestiżowych instytucji, mieści także galerię sztuki współczesnej” – informuje fundacja na stronie internetowej.
W ciągu ostatnich pięciu lat Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków wydał dwa pozwolenia na prace przy kamienicy: na wykonanie węzła cieplnego oraz na renowację malowanych szyldów reklamowych na narożnej szkarpie budynku. – Nieruchomość stanowi przykład charakterystycznego dla nowożytnego Krakowa pałacu szlacheckiego w typie kamienicy, okazalszej od kamienic mieszczańskich. Przebudowy XIX i XX-wieczne dotyczyły głównie wnętrza budynku i nie zatarły jej formy zewnętrznej, stąd dotrwała ona do naszych czasów jako reprezentatywny przykład krakowskiej architektury pałacowej doby saskiej – poinformował nas Jan Kozakowski, rzecznik prasowy WUOZ.
