Kultura podczas wojny. Cykl filmów o ołtarzu Wita Stwosza, "Damie z gronostajem” czy wojennym kinie [Rozmowa]

Karol Estreicher z Damą z gronostajem na dworcu w Krakowie po powrocie do kraju fot. Monuments Foundation

Kino w obliczu wojny, działalność Karola Estreichera czy wojenne dzieje „Damy z gronostajem”. To tylko kilka z zagadnień, które w specjalnym cyklu filmów poruszy Jan Grabowski, historyk i prowadzący kanał „Okupowana Polska” na platformie YouTube.


Ewelina Bajorek-Dziuban, LoveKraków.pl: Otrzymał Pan Stypendium Twórcze Miasta Krakowa na stworzenie cyklu filmów poświęconych kulturze podczas wojny. Co Pana skłoniło do poruszenia takiego tematu?

Jan Grabowski, krakowski historyk i przewodnik: To temat, który zawsze wzbudza zainteresowanie. Chociaż jesteśmy świadomi łakomstwa okupantów na polskie dzieła sztuki, nie zawsze zdajemy sobie sprawę z tego, jak dokładnie wyglądały grabieże, których dokonywali Niemcy czy Sowieci podczas II wojny światowej. Ponadto cykl realizowany jest w Krakowie – kolebce polskiej kultury mieszczącej szereg różnych zabytków. Często oglądamy je i podziwiamy, nie wiedząc, jaka historia się za nimi kryje i ile wysiłku kosztowało, by dzieła te przetrwały wojnę, a następnie wróciły do Polski.


Jaki jest cel projektu?

Przede wszystkim edukacyjny. Działalność naszego kanału jest przede wszystkim edukacyjna i jakkolwiek staramy się tworzyć nasze treści w sposób atrakcyjny i przyswajalny – nie zaniedbujemy strony merytorycznej, która pozostaje dla nas najważniejsza. Wynika to na pewno z mojego wykształcenia, bowiem jako absolwent Instytutu Historii UJ nie mogę i nie chcę pozwolić sobie na tzw. amatorszczyznę, co doskonale koresponduje z talentem naszego operatora i montażysty – Łukasza – oraz wykształceniem i zainteresowaniami osoby odpowiedzialnej za medialną stronę projektu – Olgi. Projekt jest bowiem prowadzony przez naszą trójkę, co powoduje, a przynajmniej mam taką nadzieję, że nasza działalność pozostaje na wysokim poziomie i można ją traktować nie tylko jak przyjemną formę spędzania czasu, ale również pożyteczną.


Filmy publikowane są na platformie YouTube. Mowa więc o edukacji poprzez rozrywkę.

Zgadza się. YouTube to platforma, która kojarzy się z czymś przyjemnym – czemu więc nie wykorzystać tego do przekazywania wartościowych treści? Szczególnie, że Internet nie zna ograniczeń – może nas oglądać każdy, gdziekolwiek jest i gdziekolwiek będzie, wystarczy tylko komputer lub smartfon z dostępem do sieci. Tym samym bez wychodzenia z domu można udać się w historyczną podróż, zwiedzić Kraków, Warszawę lub inne miejsca, do których podróżujemy z kamerą i scenariuszem. Ponadto każdy z naszych filmów posiada napisy sporządzone w języku angielskim, co powoduje, że pokonujemy barierę językową.


W ramach cyklu zrealizowanych zostanie 7 odcinków. Jakich tematów będą dotyczyć?

Postaramy się w miarę wszechstronnie przedstawić zagadnienie polskich dóbr kulturowych w okresie II wojny światowej. Będą to odcinki poświęcone konkretnym zabytkom, takim jak ołtarz Wita Stwosza w kościele Mariackim czy obraz „Dama z gronostajem”. Pojawi się także materiał dotyczący Karola Estreichera, osoby odpowiedzialnej za ratowanie polskich zabytków. W czwartym odcinku pt. „Niemiecki Wschód? Pseudonaukowa działalność Institut für Deutsche Ostarbeit” poruszymy również aspekt niemiecki.


Chodzi o wpływ okupantów na krakowską kulturę?

Musimy pamiętać, że Niemcy mieli bardzo duże ambicje, szczególnie Hans Frank – Generalny Gubernator rezydujący na Wawelu. Był to człowiek, który zagrabił sobie wielką trójcę, czyli trzy obrazy z kolekcji Książąt Czartoryskich – „Damę z gronostajem”, „Portret młodzieńca” i „Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem”. Chciał uczynić z Krakowa miasto iście germańskie, ale też na wysokim poziomie naukowym. To właśnie on powołał paranaukową organizacje Institut für Deutsche Ostarbeit, która miała zastąpić zamknięty uniwersytet, o czym szczegółowo opowiemy w odcinku.


Na kanale „Okupowana Polska” pojawił się już pierwszy odcinek w ramach wspomnianego cyklu. Dotyczy on grabieży Ołtarza Mariackiego. Jakich ciekawostek możemy dowiedzieć się z filmu?

W naszym filmie widzowie będą mogli usłyszeć o takich ciekawostkach, jak sam proces identyfikacji autora ołtarza w XIX wieku, pracach renowacyjnych, a wreszcie demontażu ołtarza, ukrycia go, a następnie odkrycia przez Niemców i wywiezienia do tzw. „Bunkra Sztuki”, w którym obok tak ważnych zabytków, jak insygnia koronacyjne królów i cesarzy Świętego Cesarstwa Rzymskiego, znajdował się zabytek z Krakowa.

Jak wygląda proces tworzenia odcinków?

Najpierw gromadzę literaturę, a niekiedy przeprowadzam kwerendę archiwalną. Następnie tworzę scenariusz, który realizujemy przed kamerą. Potem już wszystko w rękach Łukasza, który montuje materiał i Olgi, która sporządza napisy w języku angielskim. Ostatnim akordem prac jest opisanie odcinka oraz publikacja, a następnie promocja wszędzie tam, gdzie to możliwe.

Ponadto, co chyba staje się naszym znakiem rozpoznawczym, zawsze staramy się pokazać miejsca czy zabytki, o których opowiadamy. Realizując pierwszy odcinek podstawą było więc wejście do Bazyliki Mariackiej i pokazanie ołtarza Wita Stwosza. Podobnie będzie w przypadku innych filmów. Realizując odcinek poświęcony „Damie z gronostajem”, wybierzemy się do Muzeum Książąt Czartoryskich, a następnie do innych miejsc, w których umieszczony był obraz Leonarda Da Vinci.


Kiedy widzowie będą mogli poznać wojenne losy tego słynnego dzieła?

Drugi odcinek, poświęcony „Damie z gronostajem”, pojawi się na kanale prawdopodobnie 30 lipca. Kolejny pod koniec sierpnia, a następny pod koniec września. Ostatni film ukaże się natomiast w ostatnich dniach grudnia i będzie zatytułowany „Baedeker das Generalgouvernement. Przewodnik po nieistniejącym kraju”. Podczas okupacji Niemcy wydali przewodnik po Generalnym Gubernatorstwie, który liczy prawie 400 stron. Wzbogacony jest ikonografią oraz bardzo dokładnymi mapami ukazującymi, jak w trakcie wojny wyglądał Kraków i pozostałe polskie miasta.


To cenna informacja nie tylko dla krakowian, ale i całego społeczeństwa.

Tak, zwłaszcza że temat grabieży dóbr kultury i ich ochrony jest niestety bardzo aktualny. Wystarczy spojrzeć na zdjęcia Lwowa i zabezpieczonych tam zabytków. Musimy wiedzieć, że każdy okupant wychodzi z bardzo prostego założenia. Jeśli chcesz zniszczyć naród, zacznij od niszczenia jego kultury. Niemcy nie zaczęli swojej okupacji od łapanek, rozstrzeliwań czy pacyfikacji. Oni zaczęli od zamknięcia szkół i bibliotek, aresztowania profesorów, a następnie zaplanowanej w szczegółach grabieży dóbr kultury. Kultura jest więc czymś, o co warto dbać i bronić za wszelką cenę.

News will be here