Do tej pory fragmenty XIII-wiecznego portalu znajdowały się pod ziemią. W pierwszej połowie XVII wieku, w trakcie barokowej przebudowy, portal został zasypany – mniej więcej do wysokości kolumn – i przykryty posadzką.
Zabytkowi na ratunek
Od tego czasu był eksponowany tylko częściowo. W połowie maja 2020 roku konserwatorzy – po konsultacji z norbertankami, księdzem proboszczem i radą parafialną – podjęli decyzję o zdjęciu posadzki kruchty, odkopaniu dolnej części portalu i jej pełnej ekspozycji.
– W takim wydaniu widzimy go po raz pierwszy od prawie 400 lat. Portal jest bardzo cenny, ponieważ w Polsce śladów tej architektury romańskiej nie ma zbyt wiele. Dzięki badaniom dowiemy się, jak powstawał ten portal, prace pozwolą również zabezpieczyć wieżę w kościele, gdzie się znajduje – mówi Artur Chojnacki ze Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa.
W ostatnich latach stan zabytku znacznie się pogorszył. Powodem jest kruszenie kamienia, ubytki i zacieranie detali architektonicznych. Problem stanowi również wnikająca w strukturę portalu wilgoć pochodząca z wielometrowej grubości zasypów znajdujących się pod posadzką.
Co ciekawe, wpływ na destrukcję zabytku ma również położenie klasztoru nad Wisłą. Poziom rzeki w tym miejscu podniósł się w stosunku do jej poziomów z wczesnego średniowiecza. Ma to związek z oddaniem do użytku w 1961 roku stopnia wodnego Dąbie.
Odkrycia
Portal odsłonił również skrywaną przez wieki tajemnicę. Okazało się, że do połowy XVII wieku, a być może i w XVIII wieku, chowano tu zmarłych.
Kilka metrów pod portalem, pośrodku kruchty, natrafiono na resztki drewnianej trumny z dobrze zachowanym szkieletem.
– Szkielet nie znajduje się już w miejscu badań. Został przekazany do ekspertyzy antropologicznej. Według hipotezy szczątki mogły należeć do mężczyzny w wieku 20–40 lat. W dolnych partiach wykopu znaleziono kolejne wkopy grobowe, które są znacznie starsze. Niebawem zostaną szczegółowo przebadane – informuje Chojnacki.
Portal w całej okazałości
Portal po zakończeniu prac konserwatorskich będzie w całości wyeksponowany. Do kościoła Norbertanek będzie można wchodzić przez kładkę przerzuconą nad przyszłym rezerwatem archeologicznym. Trwają jeszcze konsultacje dotyczące jej ostatecznej formy.
Prace przy romańskim portalu w kościele Norbertanek są w całości finansowane z Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa.