Potęga żywiołów w witrażach Wyspiańskiego

Apollo - System Słoneczny Kopernika fot. Krzysztof Kalinowski/LoveKraków.pl

W tym roku świętujemy 110. rocznicę śmierci krakowskiego artysty Stanisława Wyspiańskiego. Z tej okazji warto przypomnieć sobie jego niezwykłe witraże, które powstały na terenie Krakowa i nie tylko. Chociaż wybitne, to nie wszystkie cieszyły się zrozumieniem, a kilka z nich pozostało tylko projektami.

Na początku warto wspomnieć, że Stanisław Wyspiański pracował przy rekonstrukcji średniowiecznych witraży w kościele dominikanów. Były to "Święty Stanisław Biskup" i "Trójca Święta". To pierwsza praca artysty przy tego rodzaju dziełach. Później, wspólnie ze swoim kolegą ze szkoły Józefem Mehofferem, podczas pobytu w Paryżu zaprojektował witraż nad wejściem do Kościoła Mariackiego. Jest to 16 scen z życia Matki Boskiej. Wyspiański był odpowiedzialny za wyrażenie uczuć i ruchu w witrażu, a Mehoffer za harmonię dzieła.

Świat z chaosu

W 1897 roku ojcowie franciszkanie zaproponowali Stanisławowi Wyspiańskiemu, aby zaprojektował witraże do okien ich bazyliki. Artysta zgodził się i wykonał nowatorskie dzieła. Jego witraże charakteryzowały się tym, że wykorzystał on całe okno i zupełnie odszedł od średniowiecznych konwencji. Najpopularniejszym witrażem Wyspiańskiego w kościele oo. franciszkanów jest ten nad chórem muzycznym - "Bóg Ojciec wydobywający świat z chaosu", który przedstawia sylwetkę Boga, opanowującego żywioły. Co ciekawe, jest to hebrajska koncepcja stworzenia świata. Nie wiadomo, czy był to celowy zabieg artysty, czy przypadek.

Po prawej stronie znajduje się witraż przedstawiający potęgę żywiołu wody, a po lewej ognia. Wydają się prawdziwe, ponieważ w zależności od pory dnia i natężenia światła wyglądają inaczej. Wyspiański o naturze w swoim dziele pisał do Rydla:

"Ogień przedstawiłem uduchowiony w liliach pąsowych, płomykowych i makach, zaś irysy, grzebienie płaskolistne, pławią się w wodzie".

We fragmencie tego listu widać, jak duże znaczenie miała dla niego natura, którą chętnie przedstawiał w swoich wszystkich dziełach.

Na środku prezbiterium miał pojawić się kolejny witraż, przedstawiający żywioły ziemi i powietrza, ale nie doszło do jego realizacji, ponieważ artysta miał zbyt nowatorskie podejście, którego franciszkanie nie akceptowali. Witraże Wyspiańskiego otaczają również ołtarz główny kościoła. Jeden z nich przestawia postać świętego Franciszka, który stoi bosy, otoczony naturą. To za to dzieło Wyspiański dostał pierwsze nagrody w konkursie malarstwa religijnego.

Drugi z nich to "Błogosławiona Salomea z liliami nad głową". Początkowo Wyspiański zaprojektował w to miejsce zupełnie inny witraż przedstawiający trzy mniszki, ale nie spotkały się one z aprobatą franciszkanów. Zmienił wtedy swój projekt, ale i tak nie został zaakceptowany. Franciszkanie dopiero po śmierci artysty postanowili zrealizować jego wizję dzieła.

"Apollo w budowie"

"Apollo (System Słoneczny  Kopernika)" to kolejny witraż Stanisława Wyspiańskiego stworzony na początku XX wieku, na zlecenie Juliana Nowaka, który był ówczesnym prezesem Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie. Przedstawia on Apolla - greckiego boga, który jest przywiązany do liry i otoczony symbolicznie przedstawionymi planetami Układu Słonecznego. Nie jest to zbyt popularne dzieło artysty, ponieważ znajdowało się w siedzibie TL w Krakowie, a było to miejsce niedostępne dla wszystkich. Witraż został zniszczony w styczniu 1945 roku, później zrekonstruowany, ale nie tak dokładnie jak w projekcie. Dopiero teraz postanowiono go w stu procentach odtworzyć. Planowane zakończenie prac jest datowane na koniec listopada. Będzie można go wtedy podziwiać w krakowskim Muzeum Witrażu, natomiast jego oryginalny projekt znajduje się w Muzeum Narodowym w Krakowie.

Niezrealizowane dzieła

Wyspiański tworzył witraże nie tylko w Polsce. Jednym z jego popularniejszych dzieł zagranicznych jest projekt do katedry lwowskiej - "Śluby Jana Kazimierza". Nie został on jednak zrealizowany tak jak wiele innych projektów Wyspiańskiego, które można zobaczyć w Muzeum Narodowym w Krakowie, Warszawie i Wrocławiu.

Źródła: www.pinakoteka.zascianek.pl www.franciszkanska.pl

"Stanisław Wyspiański profile" Alicja Okońska

"Stanisław Wyspiański" Wojciech Natanson

Autor: Karolina Kubowicz