Sygnatariusze listu zwracają uwagę, że obecność przedstawień Żyda z pieniążkiem w postaci popularnych figurek lub innych form (obrazki, magnesy, nadruki, naklejki) w ofercie sklepów pamiątkarskich i stanowisk targowych jest odbierana społecznie jako dowód braku refleksji i wrażliwości.

„Antysemickie karykatury"

– Podczas gdy niektórzy postrzegają je jako pamiątki po przedwojennej społeczności żydowskiej w Polsce, dla wielu są to po prostu antysemickie karykatury. Z pewnością wiele osób boli przysłowie francuskie „pijany jak Polak” albo niemieckie dowcipy o Polakach – złodziejach samochodów. Mówimy o podobnym schemacie, stereotypie, który dotyka głębokich i ukrytych przekonań i dla części osób mieszkających w naszym mieście, i tych, którzy je odwiedzają śladami przodków, jest bolesnym przypomnieniem i dowodem na brak wrażliwości – zwraca uwagę Robert Piaskowski, pełnomocnik prezydenta ds. kultury.

Spotkania poświęcone temu zjawisku zorganizował Instytut Kultury Willa Decjusza. Ich efektem jest  list, który powstał w wyniku współpracy kilkunastu instytucji, organizacji pozarządowych, przedstawicieli miasta, środowiska naukowego, muzeów, kongregacji i stowarzyszeń handlowych oraz rzemieślniczych, a także społeczności żydowskiej mieszkającej w Krakowie.

„Zjawisko szkodliwe społecznie”

– Zjawisko to jest szkodliwe społecznie i kulturowo, trudne do zaakceptowania i bolesne dla części naszych mieszkańców, a także znacznej liczby turystów odwiedzających nasze miasto w poszukiwaniu prawdy o czasach współistnienia, a następnie zagłady ich przodków. Miasto, które  doświadczyło tak ogromnej tragedii Zagłady znacznej części swoich obywateli ze strony nazistowskich okupantów musi mieć świadomość, że pewne przedmioty oferowane w sprzedaży są widziane przez filtr tych tragicznych wydarzeń. Tylko współdziałanie i dialog pozwolą na zmianę postaw i wycofywanie ze sprzedaży zarówno obraźliwych figurek, jak i nieakceptowalnych napisów czy oznaczeń stoisk, uznawanych za elementy antysemickie, o jednoznacznie pejoratywnym zabarwieniu – podkreślają sygnatariusze listu.

Na kontrowersyjną pamiątkę w kontekście trudnego dziedzictwa niejednokrotnie zwracało uwagę m.in. Stowarzyszenie FestivALT. W trakcie odpustu Emaus przedstawiciele artystycznego kolektywu organizowali performance „Żyd na szczęście”, w trakcie którego jedna z osób wcielała się w postać z obrazków czy figurek.

Więcej o inicjatywie >>> Po co komu „Żyd na szczęście?”

Kolejne warsztaty

Jesienią 2020 roku odbył się trzydniowy hackathon, organizowany przez FestivALT, który połączył ekspertów i badaczy zjawiska z całego świata. Projekt badawczy, realizowany przy wsparciu miasta, wspierały m.in. Allianz Kulturstiftung, Dutch Jewish Humanitarian Fund, a także Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach konkursu „Dyplomacja publiczna 2020 – nowy wymiar”.

Chociaż podobne przedstawienia i figurki „Żyda z pieniążkiem” można odnaleźć w wielu krajach świata, a nawet w Izraelu, ich obecność w przestrzeni miasta – jako popularnej pamiątki z Krakowa – została jednoznacznie potępiona.

Jesienią FestivALT i Willa Decjusza zorganizują specjalne warsztaty dla pedagogów, decydentów i przedstawicieli sektora turystycznego. Ich efektem ma być współdziałanie wielu podmiotów w przekonywaniu sprzedawców i potencjalnych odbiorców produktu do zmiany stanowiska i do lepszego współdziałania na rzecz usunięcia szkodliwych i krzywdzących przedstawień „Żyda z pieniążkiem” z przestrzeni miasta.